Szkoły i prądy filozoficzne w buddyźmie cz.3

Konbanwa,

Ostatnia część z tej serii:

1. Zen – nurt buddyzmu, który w pełni rozwiniętą formę uzyskał w Chinach, skąd przedostał się do Korei, Wietnamu i Japonii. Wywodzi się z rodziny buddyzmu mahajany, ale na przestrzeni wieków nabrał wyrazistego indywidualnego stylu, pełnego minimalizmu i zamierzonych paradoksów. W VIII w. rozwinął się jako jedna z praktyk szkoły tendai.

Podstawową praktyką w tej szkole jest praktyka medytacyjna zwana zazen (dosł. siedzący zen), której istotą jest poznanie swojej prawdziwej natury, "osiągnięcie" stanu buddy.

Zen w zależności od koncepcji określania celu metody oraz jej istoty, rozumiane jest jako religia, lub rozumienie zen jako religii jest potępiane. Potocznie określa się zen jako religię w rozumieniu odłamu buddyzmu, który postrzegany całościowo może zawierać w sobie w różnych kulturach cechy religii. Dopiero w XX wieku na Zachodzie część zwolenników zaczęła traktować zen jako czystą filozofię, drogę życia, w której wiara jest nieistotna. Według nich można "mieć zen bez buddyzmu". Takie rozumienie zen odbiega od oryginalnego wzoru i nie jest popierane przez większość wyznawców w krajach, w których zen powstał. Dla nich jest to zubożenie zen, wykrawanie tylko jednej części (medytacji) z ośmiorakiej ścieżki.

Jako samodzielna szkoła zen ukształtował się dopiero w XIII w. i wkrótce wyłoniły się z niego dwie grupy: rinzai i sōtō. Pierwszą utworzyli nauczyciele japońscy, którzy utrzymywali kontakty z chińskimi nauczycielami przebywającymi w Japonii. Szkoła ta praktykuję korzystanie z koanów oraz  z zazen i kładziono nacisk na aktywność manualną  uczniów. Jeśli zaś chodzi o szkołę sōtō, to została założona przez Dogena (1200-1253). Koncentruje się głównie na praktyce zazen, chociaż do XVII w. wykorzystywała również koany ( czyli są to pytania skierowane do uczniów przez nauczycieli. Wg tej szkoły, umysł uaktywnia się wtedy, gdy pozostaje w stanie całkowitej koncentracji osiąganej podczas medytacji.

W tradycji sōtō zazen nie jest uważana za praktykę, która sama w sobie ułatwia oświecenie. Jest ona w szczególności doświadczeniem stanu nieustającej koncentracji, bez udziału myśli. W klasztorach medytacja odbywa się w specjalnych salach (zendo)

Medytacja składa się z kilku elementów:

- liczenie oddechów. Pozwala to początkującym na uspokojenie umysłu;

- praktyka shikantaza ("tylko siedzenie"), czyli praktyka długotrwałego pozostawania w stanie medytacji. Shikantaza to po prostu bycie pełną jaźnią, puszczanie ciała i umysłu. Praktykując ją nie lgnie się do myśli, ale też nie blokuje się ich. W stanie tym umysł ma jednocześnie rejestrować wszystkie dochodzące bodźce. "Powinno się słyszeć odgłos spadającego piórka i jednocześnie nie dać się rozproszyć nawet wystrzałem armatnim". Shikantaza jest charakterystyczne przede wszystkim dla szkoły zen sōtō;

- pozostawanie w stałym kontakcie ze swoim mistrzem, który udziela wskazówek na spotkaniu zwanym dokusan i w odpowiednim momencie daje adeptowi jego kōan, czyli opowieść lub krótkie pytanie, na które nie ma racjonalnej odpowiedzi, np.: "Kim byłeś przed swoimi narodzinami?", albo: "Jaki dźwięk powstaje na skutek klaskania jedną ręką?". W kōan należy się wczuć całą swoją istotą. Kōany są używane przede wszystkim przez mistrzów szkoły rinzai, gdzie są praktycznymi i usystematyzowanymi według skali trudności probierzami głębi rozumienia ucznia. Są również używane w szkole sōtō, lecz nie są centrum praktyki.

2. Szkoła Czystej Ziemi - inaczej Szkoła Czystej Krainy - jest – jedna z tradycji buddyzmu chińskiego związana z amidyzmem. Doktryna obejmuje różne szkoły mahajany, które rozpowszechniły się w Chinach, Korei, Japonii i Wietnamie. Opiera się ona na wierze w buddę Amitabhę, którego kult wywodzi się z Chin od IV wieku. Została opracowana przez trzech pierwszych nauczycieli: Tanluana, Daochuo i Shandao (uważany za prawdziwego ojca szkoły jingtsuzong).

**Trzy tradycje szkoły

    Huiyan liu

    nianfo (recytowanie imienia Buddy) medytacyjne

    urzeczywistnienie pradźni

    dostępna dla ludzi o najwyższych możliwościach

Tradycja ta wyrosła z idei Huiyuana (337–417) wyrażonych m.in. we Wstępie do zebranych wierszy o samadhi nianfo.

    Shandao liu

    nianfo inwokacyjne

    narodzenie się przez "cudzą siłę"

    dostępna dla ludzi o najniższych możliwościach

Ta tradycja oparta była częściowo na ideach Tanluana (476–542) wyrażonych m.in. w Anluo ji i Daochuo (562–645). Kulminacją tego nurtu było 5 prac Shandao (613-681).

    Cimin liu

    nianfo synkretyczne

    podwójna praktyka zarówno chan jak i Czystej Krainy

    dostępna dla ludzi o wszelkich możliwościach, od najniższych do najwyższych

Jest to kulminacja ewolucji myśli Szkoły Czystej Ziemi. Została ona usystematyzowana przez mistrza chan Yongminga Yanshou (904–975), jednak prekursorem synkretycznych idei był Cimin Huiri (680–748).

Podstawą nauczania jest wiara w obecność i działanie Amitabhy. Celem praktyki jest dążenie do ponownych narodzin na Czystej Ziemi Amitabhy.

W Japonii kult Amitabhy rozpoczął się w okresie Nara a rozwinął się w pierwszym okresie Heian, kiedy to mnich Honen założył szkołę jodo-shu. Jego uczeń Shinran założył nową szkołę, wywodzącej się ze Szkoły Czystej Ziemi. Obecnie nazywa się ona jodo shn shu. Ostani etap amidyzmu reprezentuje szkoła ji-shu, założona w XIII w. przez mnicha Ippena.

3. Buddyzm tybetański - odmiana buddyzmu, która jest główną religią Tybetu i jego regionów sąsiadujących (np. Bhutanu, Nepalu, Sikkimu i Ladakhu) od czasu ustanowienia jej jako religii państwowej przez króla Trisong Decena, który panował w Tybecie w okresie od 755 do 797 r. n.e., oraz główną religią Mongolii i kilku republik autonomicznych Federacji Rosyjskiej (np. Buriacji i Kałmucji).  Z pierwszych wspólnot narodziły się pierwsze zakony i szkoły, niektóre przetrwały do dnia dzisiejszego np. kadampa, kagjupa i sakjapa. Na początku XV w. dołączyła do nich gelukpa, założona przez Tsongkhape i to ona odegrała największą rolę w historii religijnej i politycznej Tybetu.

Buddyzm tybetański jest odmianą buddyzmu pochodzącą z Indii i zawierającą trzy jego główne nurty, tj. hinajanę, mahajanę, wadżrajanę. Cechą charakterystyczną jest kultywowanie tantr wadżrajany.

W ramach buddyzmu tybetańskiego wyróżnia się cztery główne tradycje:

•     ningma (ningmapa, "starożytna tradycja")
•     kagju (kagjupa) – na czele stoi karmapa
•     sakja (sakjapa) – na jej czele stoi Sakja Trizin
•     gelug (gelugpa) – na jej czele stoi Ganden Tri rinpocze, a przynależy do niej dalajlama

Wyróżnia się też obok czterech głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego dodatkowo piątą główną duchową tradycję Tybetu[3]:

Bon – to religia o korzeniach przed buddyjskich, nie zaliczana do tradycji wywodzących się od Buddy Siakjamuniego, ale uznawana wraz z czterema tradycjami buddyzmu tybetańskiego za jedną z pięciu głównych duchowych tradycji Tybetu

Buddyzm tybetański ma swoistą specyfikę wśród innych odłamów buddyzmu, m.in. ze względu na wzajemne historyczne współoddziaływania jego tradycji z religią bon. Jako jedyny np. używa młynków modlitewnych, które mi się bardzo podobają^^.

Poza tym każda ze szkół rozwijała się w odmienny sposób i każda wypracowała własny system sukcesji zwierzchnika zakonu.

4. Ningmapa - jedna z czterech głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego. Tradycja ta uznawana jest za pierwszą tradycję buddyzmu tybetańskiego. Wyznawcy szkoły twierdzą, że szkoła powstała już w pierwszym okresie rozwoju buddyzmu, jednakże w rzeczywistości została założona w XI w.  W okresie, którym powstawały pierwsze klasztory i opracowywano reguły życia zakonnego. Kluczowe nauki tego okresu to tantry wewnętrzne.

Nauki przekazywał mistrz indyjski Padmasambhawa z gronem 25 uczniów. Później nauczanie kontynuowali inni nauczyciele. Pod względem organizacyjnym najważniejszymi osobami są ludzie świeccy, którzy reprezentują żonaci jogini. Tworzą oni grupę zwaną "biała sangha". Natomiast niewielka liczba mnichów to "czerwona sangha" System przekazywania nauk w szkole polega na odkrywaniu skarbów - terma. 

5. Kadampa - nieistniejąca już odrębnie szkoła buddyzmu tybetańskiego założona w XI wieku przez indyjskiego uczonego i świętego Dżoło Dzie Atiszię (982 - 1054), oraz jego uczniów - następców Lamę Dromtonpę, Khutona Yundrung i Ngok Legpe Sherapa. Szkoła związana była z tzw. nowożytnym przekazem sarma buddyzmu do Tybetu. Niezwykle surowa i rygorystyczna, wywarła ogromny wpływ na inne szkoły buddyjskie.

Po zaniku szkoły, za sprawą mistrza Gampopy (1079-1153), nauki wkomponowano w jedną spójną całość do przekazów szkoły kagju obok nauk tantrycznych. W XIV wieku szkoła kadam została przeorganizowana przez Tsongkhapę (1357-1419), i na jej podwalinach powstała szkoła gelug integrując m.in. trzy linie tradycji przekazów Kadam z innymi przekazami sutr i tantr. Nauki Kadampy, szczególnie te związane z rozwojem postawy bodhiczitta oraz stopniami Lamrim praktykowane są również w nieprzerwanej linii w szkole ningma i sakja.

6. Kagjupa - jedna z czterech głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego. Dzieli się na kilka pod szkół o wspólnym rodowodzie i zbliżonych naukach, z których największą stanowi obecnie karma kagju, na czele której stoją karmapowie.

- Cztery główne szkoły kagju:

1. barom kagju, założona przez Barompa Darma Łangchuk, 1127-1199
2. pagdru kagju, założona przez Pamodrupę, 1110–1170
3. karma kagju, również znana jako Karma Kamtzang, założona przez Dysum Czienpa, później nazwanego jako Pierwszy Karmapa
4. tsalpa kagju, założona przez Zhang Judrakpa Tsöndru Drak, 1123–1193

- Osiem podszkół pagdru kagju

1. drikung kagju, założona przez Dzigten Gonpo Rinczen Pal, 1143-1217. praktykowana w całym Tybecie (zawiera również tradycje Lhapu z Bhutanu, która obecnie praktykowana jest w ramach szkoły drukpa kagju)
2.  drukpa kagju, założona przez terton Drogon Tsangpa Gjare Jeszie Dordże, 1161-1211), połączyła przekazy linii Gampopy i Reczungpy i jest narodową religią Bhutanu
3. martsang kagju, założona przez Marpa Drubthob Szerab Jesze, 1135-1203
4. szugseb kagju, założona przez Gjergom Czenpo Szonnu Drakpa, 1090-1171
5.  taklung kagju, założona przez Taklung Thangpa Taszi Pal, 1142-1210
6.  trophu kagju, założyli ją Gjal Tsha Rinczen Gon, 1118-1195 i Kunden Repa, 1148-1217
7. jabzang kagju, założona przez Szarawa Kalden Jesze Senge, zm. 1290; inaczej Zarła Jesze Senge
8. jelpa kagju, założona przez Drubthob Jesze Tsegpa 1134-1194.

Jedynymi dzisiaj istniejącymi szkołami dagpo kagju, które znacząco wpływają na obecny buddyzm są karma oraz drukpa, drikung, taklung, martsang i barom (przekaz pozostałych pod szkół pagdru kagju został wchłonięty głównie przez tradycję ningma i gelug lub zanik z powodu najazdów mongolskich lub pobudek politycznych).

ja ne