Kaligrafia chińska i japońska

Kaligrafia – sztuka starannego i estetycznego pisania, często również zdobionego artystycznie. Nauka kaligrafii miała kształtować charakter oraz cierpliwość.

Kaligrafia chińska  – sztuka kaligraficzna rozwinięta w Chinach, wykorzystująca pismo chińskie. Wykonywana, podobnie jak malarstwo, na papierze za pomocą pędzla kaligraficznego i czarnego tuszu. W odróżnieniu od kaligrafii europejskiej nie była wyłącznie sztuką dekoracyjną i sposobem pięknego pisania, ale miała status samodzielnej sztuki, a dzieła kaligraficzne były wysoko cenione, oprawiane jak obrazy i kolekcjonowane. Rozwinęła się w pełni od czasów dynastii Jin i jest kontynuowana do dnia dzisiejszego. Wchodziła w skład tzw. czterech sztuk (które winien znać każdy wykształcony człowiek), a w połączeniu z poezją chińską i malarstwem, tworzyła tzw. „trzy doskonałości”. Umiejętność tworzenia kaligrafii była oznaką człowieka uczonego, osoby o wysokim statusie (wśród wybitnych kaligrafów byli nawet cesarze); osoby takie, zwłaszcza politycy zaznaczały swój patronat podarunkiem w postaci dzieła kaligraficznego. Z kaligrafii chińskiej wywodzą się inne kaligrafie wschodnioazjatyckie (japońska, koreańska i wietnamska).

Pismo chińskie wywodzi się od pisma piktograficznego, ale bardzo wcześnie przyjęło postać pisma ideofonograficznego, w którym forma znaku przedstawia pewne informacje o jego wymowie, a także znaczeniu. Te cechy pisma wykorzystywane były dla celów poetyckich i magicznych. Np. taoistyczni magowie tworzyli amulety zawierające wiele znaków o tym samym kluczu (części przekazującej znaczenie), by spotęgować magiczne działanie, sugerowane przez ów klucz (np. wody, pioruna itp.). Wang Wei, poeta z dynastii Tang, w wierszu opisującym rozkwitanie pączka hibiskusa, łączy znaki proste i złożone, przez co rozwój kwiatu można równocześnie odczytać ze znaczenia znaków, jak i zobaczyć w ich coraz bardziej skomplikowanych formach. Kaligrafia i poezja chińska wykorzystują te graficzne oraz sakralne cechy i konotacje pisma chińskiego

Kaligrafia chińska wykorzystywała graficzne elementy chińskich znaków: kierunek kresek i jego zmianę, ich grubość, wzajemne rozłożenie wewnątrz znaku itp. Indywidualność twórcy przejawiała się w sposobie ich stawiania, celowym lub nieumyślnym odstępstwie od reguł pisania kresek, ich dynamiczności, sposobie łączenia i ogólnej kompozycji napisu.

Historia pisma chińskiego, w tym tworzenia ozdobnych napisów, sięga czasów dynastii Shang, ale wczesne typy pisma jak np. pismo małopieczęciowe były dość trudne do pisania; podobnie, wczesne materiały piśmiennicze, jak listewki bambusowe, bardzo ograniczały piszących. Rozpowszechnianie się za czasów dynastii Han papieru i pędzla jako narzędzi pisarskich oraz opracowanie „miękkiego” i łatwego w zapisie pisma kancelaryjnego lishu, umożliwiło rozwój kaligrafii jako samodzielnej sztuki. Kombinacja nowego pisma i nowego nośnika pisma pozwoliła piszącym na swobodniejsze tworzenie, większą zmienność kresek i ekspresję[4]. Znanymi kaligrafami tego okresu byli Zhong Yao i Zhang Zhi; Cai Yong pozostawił pierwsze znane nam dzieło krytyczne na temat kaligrafii.

Z końcem dynastii Han, w czasach dynastii Jin, nastąpił gwałtowny rozwój kaligrafii, co łączyło się z upowszechnieniem płynniejszego i mniej formalnego od lishu pisma kursywnego caoshu. Umożliwiło on artystom swobodniejszą ekspresję w piśmie bardziej energicznym, osobistym niż dotychczasowe style, a nawet – niż jakikolwiek inny typ pisma na świecie. Z tego okresu znanych jest ponad 100 kaligrafów. Wśród nich wyróżniała się kobieta, dama Wei, nauczycielka największego chińskiego kaligrafa Wang Xizhi. Wang był znawcą pisma wzorcowego, ale stworzył własny, swobodniejszy styl, wersję pisma bieżącego. Jego syn, Wang Xianzhi, kontynuował eksperymenty, tworząc styl łączący pismo bieżące i kursywne (trawiaste). Obaj Wangowie, podobnie jak inni twórcy ich czasów pozostawali pod silnym wpływem filozofii i estetyki taoizmu. Przedmowa do rękopisu z Altany Orchidei autorstwa Wang Xizhi uznawana jest za najwybitniejszy wzór chińskiej kaligrafii, a dzieła obu Wangów wywarły ogromny wpływ na tę sztukę, zwłaszcza za czasów dynastii Tang. Cesarz Tang Taizong cenił Przedmowę tak wysoko, że oryginał zabrał ze sobą do grobu. Wang Xizhi jest uważany za twórcę „południowej szkoły” kaligrafii, podczas gdy „szkoła północna”, rozwijająca się zwłaszcza za czasów i na terenie północnego państwa Wei zachowała bardziej formalną i "kanciastą" postać pisma dynastii Han.

Epoka Tang to okres dojrzewania pisma wzorcowego. Najsławniejszymi kaligrafami tego okresu są Ouyang Xun, Yu Shinan, Chu Suiliang i Xue Ji. Pismo okresu Tang jest zdyscyplinowane, regularne i uporządkowane, w odróżnieniu od swobodniejszego i płynniejszego stylu czasów Jin. Równocześnie jednak doszło do pewnej syntezy stylów „północnych” i „południowych”, do czego przyczynił się zwłaszcza Yan Zhenqing. Istotne były też szkoły związane z taoistami i buddystami chan, często praktykujące swobodne style „dzikiej kursywy”. Na rozwój kaligrafii miał poważny wpływ dwór – cesarze Tang Taizong i Tang Xuanzong byli uznanymi kaligrafami (stela z Klasykiem Nabożności Synowskiej tego ostatniego do dziś znajduje się w „Lesie Stel” w Xi’anie). W epoce tej pojawiło się też wiele dzieł z zakresu krytyki, z których najważniejsze Shu duan (Oceny kaligrafii) Zhang Huaiguana (VIII w.).

Pismo bieżące (xingshu) dominowało w sztuce songowskiej, która ceniła elegancję, swobodne wyrażanie emocji i uwolnienie się od ograniczeń. Takiemu nastawieniu w kaligrafii odpowiadały style płynniejsze, mniej regularne, nawiązujące do mistrzów ery Jin, takie jak xingshu i kursywa. Wielkimi mistrzami dynastii Song byli: Su Shi, Huang Tingjian i Mi Fei.

Wśród twórców z epoki Ming należy wymienić postulującego spontaniczność i impulsywność w sztuce Dong Qichanga, w którego dużych, płynnie łączonych znakach cechy te się wyraźnie zaznaczają. Z artystów wczesnego okresu Ming, prace Wen Zhengminga charakteryzują się łączeniem stylów tangowskich i songowskich, kombinowaniem stabilnej kompozycji z wielką siłą; pisma współczesnego mu Zhu Yunminga charakteryzują się z kolei swobodą i energią wyrażoną w swobodnie płynących znakach „dzikiej kursywy”.

W czasach Qing wielu twórców odwróciło się od „manieryzmu” widocznego w sztuce poprzedniej dynastii Ming na rzecz prostoty i studiowania dawnych wzorów, np. inskrypcji na stelach. Niektórzy twórcy jak Fu Shan świadomie rezygnowali z elegancji i płynności, by zaznaczyć swoją niezależność i nonkonformizm. Zaznaczył się wtedy trend „archaizacji”, eksperymentowania z dawnymi stylami pisma, studiowania dawnych inskrypcji np. z czasów północnej dynastii Wei. Kang Youwei postulował reformę kaligrafii wraz z reformą polityczną. Na przełomie XIX i XX w. próbowano też łączenia różnych stylów pisma, w tym przedkaligraficznych, jak pismo pieczęciowe. Po 1949 r. i zwycięstwie komunistów, kaligrafia była dalej szeroko nauczana i praktykowana. Jednym z jej entuzjastów był Mao Zedong.

Rozwój znaków pisma chińskiego zakończył się zasadniczo z powstaniem pisma kancelaryjnego (chiń. upr. 隶书; chiń. trad. 隷書; pinyin lìshū) w III w. p.n.e. Dziś ten styl jest wykorzystywany jako świadomie archaiczny.  Kolejne style kaligraficzne to:

• Pismo trawiaste, chiń. upr. 草书; chiń. trad. 草書; pinyin cǎoshū – swobodne, szybkie pismo stosowane od czasów dynastii Han, charakteryzuje się znaczną ekonomią ruchów podczas pisania dzięki pomijaniu niektórych elementów znaku i łączeniu innych w większe całości;
• Pismo bieżące, chiń. upr. 行书; chiń. trad. 行書; pinyin xíngshū – odmiana uproszczona, pośrednia między pismem trawiastym i kancelaryjnym. Część elementów jest łączona, ale znaki mają dość regularną formę i są w pełni czytelne. powstała ok. I-II wieku.
• Pismo wzorcowe, chiń. upr. 楷书; chiń. trad. 楷書; pinyin kǎishū – najbardziej typowa dziś odmiana chińskiego pisma, zbliżona do lishu; wszystkie elementy są zaznaczone, a poszczególne kreski i kropki kreślone oddzielnie; często stosowane do pism urzędowych.

-------------------

Kaligrafia japońska (jap. 書道 shodō; dosł. „droga pisma”) – ogólna nazwa kaligrafii, obejmująca kilka stylów pisma w języku japońskim, wywodząca się z kaligrafii chińskiej.

Z racji tego, że pismo japońskie pochodzi od pisma chińskiego, w IV wieku n.e. najsłynniejszym kaligrafem w Japonii był Chińczyk Wang Xizhi. Jednak po powstaniu hiragany i katakany Japończycy wytworzyli swój własny styl.

Przybory do pisania to:

• pędzel (jap. 筆 fude);
• tusz (jap. 墨 sumi);
• kamień do rozcierania tuszu (jap. 硯 suzuri);
• naczynie z wodą do rozpuszczania tuszu (jap. 水入れ mizu-ire);
• papier (jap. 和紙 washi);
• podkładka pod papier z miękkiego materiału (jap. 下敷き shitajiki);
• podłużny, wąski ciężarek dociskający papier (jap. 文鎮 bunchin).

Podstawowe style to: 

• pismo pieczęciowe (jap. 篆書 tensho; chiń. zhuànshū), 
• pismo kancelaryjne (jap. 隸書 reisho; chiń. lìshū), 
• pismo wzorcowe (jap. 楷書 kaisho; chiń. kǎishū), 
• pismo bieżące (jap. 行書 gyōsho; chiń. xíngshū); 
• i pismo trawiaste (jap. 草書 sōsho; chiń. cǎoshū).

Akcesoria do kaligrafii- przykłady:

Shiunseki Suzuri lub Shiunseki Inkstone >link< to kamień produkowany w Ichinoseki City i Oofunado w prefekturze Iwate i jest wykonany z kamienia zwanego Shiunseki, który ma charakterystyczną teksturę.

Pochodzenie kamienia atramentowego sięga okresu Kamakura, kiedy mnich, który podczas swoich podróży opuścił świątynię Chouan-ji w mieście Oofunado i znalazł kamień shiunseki na dnie pobliskiej rzeki i użył go jako atramentu. Później mnich zabrał kamień z powrotem do Kamakury i poświęcił go ówczesnemu szogunowi. Dzięki swojemu pięknemu wyglądowi inkstone został nazwany Shiunseki (fioletowa chmura) Inkstone.

Kamień Shiunseki to schalstein wydobywany z gleby sprzed ponad 400 milionów lat z góry Kitakami. Kamień ma czerwono-purpurowy kolor podobny do czerwonej fasoli azuki. Również wiele z nich ma charakterystyczne wzory w kształcie chmur lub zielonkawe plamy. Oprócz elegancji i gładkości powierzchnia kamienia ma drobne i drobne niedoskonałości, które pozwalają na dokładne zmielenie ciasta atramentowego. Te cechy sprawiają, że kamień Shiunseki jest najbardziej odpowiednim kamieniem do inkstone.

Był czas, kiedy masowa produkcja kamienia atramentowego wytwarzanego maszynowo była powszechna, a wytwarzanie ręcznie robionego atramentu Shiunseki zanikło. Jednak po drugiej wojnie światowej rzemieślnicy zaczęli zwracać się z powrotem do rzemiosła ręcznego wykonywania kamienia. Kamień atramentowy Shiunseki jest nadal produkowany z taką samą jakością, jak sugeruje legenda.

------------

Kamienie atramentowe Ryukeisuzuri >link< są wykonane z ryukeiseki (gliniastego kamienia biotytowego) znalezionego na wzgórzach na zachód od miasta Tatsuno, w dystrykcie Kami Ina, w prefekturze Nagano. 

Około 170 lat temu klan Takatoo nie miał lokalnego przemysłu i miał problemy finansowe. Naczelnik klanu przypadkowo znalazł rodzaj kamienia przywiezionego z miejscowej kopalni, który nadawał się do robienia kamieni atramentowych. Później zaprasza rzemieślnika atramentu, aby pomógł niezależnie opracować specjalną metodę produkcji, w wyniku której powstały kamienie atramentowe z obszaru Nabekurazawa. 

W okresie Meiji zużycie kamieni atramentowych spadło, ponieważ wzrosło zapotrzebowanie na ołówki, pióra i pióra wieczne. Ale na początku okresu Showa te kamienie atramentowe przyciągnęły wielką uwagę i ówczesny gubernator tego obszaru zmienił ich nazwę na Ryukeisuzuri. Umiejętność i czas poświęcony na wykonanie tych wysokiej jakości kamieni atramentowych stały się sławne w całej Japonii, przyciągając nawet uwagę znanych pisarzy. 

Kamienie atramentowe Ryukeisuzuri są starannie wykonane, mają wyjątkową trwałość, poprawiają jakość atramentu i są bardzo lubiane przez pisarzy, artystów i kolekcjonerów w całej Japonii.