Kampo

Kampo to wywodząca się z Japonii praktyka leczenia ziołami w oparciu o założenia Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. Medycyna Chińska przywędrowała do Japonii w VII wieku n.e., a rozpowszechniona została przez buddyjskich mnichów. W kolejnych stuleciach rozwijała się, tworząc własne oryginalne koncepty takie jak diagnoza z brzucha.

Tradycyjna Medycyna Japońska liczy sobie ponad 1500 lat. Obok najbardziej dla niej rozpoznawalnego ziołolecznictwa Kampo, w jej ramach praktykowane są także takie terapie jak akupunktura, moksoterapia czy akupresura wraz z charakterystycznym dla Medycyny Japońskiej masażem Shiatsu.

Tradycyjną Medycynę Japońską określa się niekiedy jako uproszczoną wersją Medycyny Chińskiej, która skupia się na pragmatycznym podejściu. Mniej jest w niej teoretycznych rozważań i abstrakcyjnych założeń a więcej określonych terapii i gotowych receptur, które stosuje się w przypadku zaobserwowania konkretnych symptomów. Odmienność Medycyny Japońskiej wynika z tego, że medycyna, która przywędrowała z Chin musiała dostosować się do warunków kultury japońskiej, a w przypadku ziołolecznictwa, musiała zacząć korzystać z ziół, roślin i grzybów dostępnych na miejscu. W ten sposób powstała odrębna od chińskiej tradycja medyczna.

Historia Tradycyjnej Medycyny Japońskiej

Po raz pierwszy Medycyna Chińska została w większym stopniu wprowadzona do Japonii w 702 roku n.e. kiedy to wprowadzona została reforma administracyjna oparta na chińskich wzorach rządzenia stworzonych przez Dynastię Tang. Reforma Taiho zakładała stworzenie uniwersytetu, na którym nauczana byłaby między innymi oparta na chińskiej wiedzy medycyna. Jednocześnie panujący wówczas cesarz Komyo powołał w Świątyni Kofuku dwie buddyjskie instytucje Hidenin i Seyakuin, które miały zapewniać opiekę zdrowotną dla miejscowej ludności i arystokracji. Przybyli z Chin mnisi przywieźli ze sobą znajomość Medycyny Chińskiej i stosowanego w niej ziołolecznictwa. W 753 roku n.e. do Japonii przybył chiński kapłan Jianzehen, który przywiózł ze sobą traktaty medyczne z Chin, w szczególności dotyczące ziół leczniczych. Jianzehen poświęcił się badaniu roślin występujących w Japonii i zaadaptowaniu ich do wykorzystania w Medycynie Chińskiej. Ponieważ Jianzehen był niewidomy, dlatego też każdą roślinę badał smakiem i węchem, poznając w ten sposób jej właściwości.

Pierwszy japoński traktat medyczny "Ishinpo" czyli „Recepty z Serca Medycyny” został napisany w X wieku przez Tanba Yasuori, który tworząc go opierał się na licznych klasycznych chińskich tekstach. Medycyna Chińska dobrze przyjęła się w Japonii, ale z biegiem czasu stawała się bardziej praktyczna. Stosowali ją przede wszystkim buddyjscy mnisi korzystający z formuł, teorii i praktyki opracowanych w dawnych wiekach. Mnichom zależało przede wszystkim na skuteczności leczenia, stosowali zatem przede wszystkim sprawdzone receptury.

W okresie nowożytnym doszło w Japonii do powstania dwóch szkół medycyny Gosei-ha i Koho-ha. Pierwsza ze szkół powstała na przełomie XV i XVI wieku promowała uzupełnienie starej wiedzy pochodzącej jeszcze z czasów Dynastii Song i dostosowanie jej do kultury i warunków japońskich. Druga szkoła powstała w XVII wieku i odwoływała się do starszych konceptów opierając się na praktycznym doświadczeniu i obserwowalnych rezultatach. W XVIII wieku metody obydwu szkół zaczęły być łączone, a Tradycyjna Medycyna Japońska zaczęła być traktowana jako odróżniająca się od Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.

W początkach XIX wieku do Tradycyjnej Medycyny Japońskiej zaczęły być powoli włączane także koncepcje i terapie wywodzące się z Medycyny Zachodniej, które do Japonii docierały za sprawą holenderskich kupców. Medycyna Zachodnia ceniona była przede wszystkim na polu chirurgii, ale nawet zwolennicy Rangaku (Studiów Holenderskich) - badający europejską wiedzę, korzystali z niej wybiórczo, łącząc ją z tradycyjnymi metodami.

W trakcie Reform Meiji (1868-1912) zreformowano system edukacji medycznej opierając go na systemie medycznym Niemiec oraz wprowadzając egzaminy z nauk przyrodniczych i Medycyny Zachodniej. W 1883 roku japońskim lekarzom zakazano praktykowania Kampo - odtąd mogli oni praktykować jedynie Medycynę Zachodnią. Pomimo tego duże rzesze ludność dalej stosowały Kampo, a jednocześnie pojawiały się kolejne postulaty powrotu do tradycyjnej medycyny.

Kampo we współczesnej Japonii

Rozwój tradycyjnej medycyny Kampo ułatwił badania i odkrywanie leków w Japonii doprowadzając w XX wieku między innymi do izolacji efedryny z Ephedra vulgaris czy rotenonu z Derris ellipticai oraz syntezy metamfetaminy.

Elementy Tradycyjnej Medycyny Japońskiej dd 1967 roku są w Japonii stosowane w państwowej służbie zdrowia. Od 2002 roku nauka Kampo stanowi część programu wszystkich kierunków studiów medycznych i farmaceutycznych.

Charakterystyka medycyny Kampo

Tradycyjna Medycyna Japońska jak już wspomniano pod pewnymi względami może być określana jako uproszczona wersja Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. W rzeczywistości diagnoza Kampo skupia się jedynie na obecnych (chwilowych) symptomach pacjenta (sho) oraz na trzech substancjach: Qi, Krwi i Wodzie. W diagnostyce symptomatycznej sho wybór właściwej terapii zależy od trzech czynników: występujących w danej chwili symptomów, stanu ogólnego organizmu oraz kondycji fizycznej pacjenta. Diagnostyka w Kampo bezpośrednio wiąże symptomy z konkretnymi terapiami pomijając spekulatywne koncepty wywodząc się z chińskiej filozofii naturalnej.

Tradycyjna Medycyna Japońska operuje ponadto takimi terminami jak niedoczynność i nadczynność, ciepło i zimno, powierzchnia i wnętrze a wreszcie Yin i Yang. Rozpoznaje ona ponadto pięć parenchymatycznych organów wewnętrznych oraz sześć stadiów choroby. Duży nacisk położny jest na Yin i Yang oraz Teorię Pięciu Elementów.

Medycynę Kampo od Tradycyjnej Medycyny Chińskiej odróżniają przede wszystkim trzy rzeczy. Po pierwsze w Medycynie Chińskiej dobór leków odbywa się już na poziomie poszczególnych ziół wchodzących w skład leku, podczas gdy w Kampo dobierane są poszczególne formuły. Po drugie w Kampo sposób dobierania odpowiednich formuł ziołowych jest uproszczony i zależy przede wszystkim od diagnozy symptomatycznej sho. Po trzecie w Kampo bardzo ważną rolę odgrywa diagnoza brzucha, która w klasycznej Medycynie Chińskiej ma marginalne znaczenie. W diagnozie brzucha stosuje się oryginalną metodę palpacyjną nazywaną fukushin.

Ziołolecznictwo Kampo

W Kampo kombinacje ziół są z gór ustalone i mieszane w standardowych proporcjach zgodnych z klasycznymi dziełami Medycyny Chińskiej. Ich formuły nie podlegają modyfikacji, tak jak ma to miejsce w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, gdzie każda mieszanka dobierana jest do konkretnego pacjenta i jego uwarunkowań, a nie wyłącznie do przejawianych przez niego symptomów chorobowych.

W Kampo wykorzystywanych jest 165 różnych składników - zarówno ziół jak i grzybów leczniczych. Do najczęściej wykorzystywanych składników należą grzyby Agaricus i Shiitake. Kampo operuje przy pomocy innych ziół niż Medycyna Chińska, ponieważ nie wszystkie rośliny występujące w Chinach był również dostępne w Japonii. Wobec tego poszczególne receptury wymagały modyfikacji i korzystania z lokalnie dostępnych składników. W Kampo występuje obecnie ponad 210 różnych formuł ziołowych, które były opracowywane przez wieki. W skład każdej z formuł wchodzi od 3 do 10 różnych rodzajów ziół lub grzybów leczniczych.