Języki Kambodży

Dziś dowiemy sie co nieco na temat języków Kambodży. Zapraszam.

• Język khmerski (khm. ភាសាខ្មែរ) – jeden z najważniejszych języków z grupy mon-khmer w ramach rodziny austroazjatyckiej. Jest językiem urzędowym Kambodży. Liczba rodzimych użytkowników języka sięga 7 mln.

Fonetyka i fonologia

Zasób fonemów:

Przedstawione poniżej wartości fonetyczne są jedynie przybliżeniem i nie uwzględniają poszczególnych wariantów w obrębie jednego fonemu. Spółgłoski k, d, t, n, b, p, m, r, l, s, h, f – Wymowa zbliżona do języka polskiego.

c – Wymowa zbliżona do polskiego ć, jednak język jest odrobinę bardziej cofnięty.

w – Wymawia się jako głoskę dwuwargową, bądź wargowo-zębową, w zależności od otoczenia.

y – Wymawia się tak jak polskie j.

ñ – Tak jak polskie ń.

ŋ – W przybliżeniu odpowiada wymowie podkreślonej części słowa bank (tylko szybka wymowa).

kh, th, ph, ch – Spółgłoski z dodanym przydechem.

q – Zwarcie krtaniowe.

samogłoski krótkie: i, ɨ, u, e, o, a, ɑ, ə

długie: aa, ee, uu, ii, ɑɑ, ɔɔ, ɛɛ, ɨɨ, əə, oo

długie dyftongi: ae, ao, ei, iə, əɨ, ɨə, uə, ɔə, aə, ou

krótkie dyftongi: oə˘, uə˘, eə˘

Istotne jest to, że rozbicie dyftongów, jak również niektórych długich samogłosek na dwie części składowe nie zawsze da w efekcie dwie krótkie samogłoski, tak jak wynikałoby to z zapisu. əɨ ≠ ə + ɨ. Dość często spotyka się tu również iloczas. W efekcie w zapisie schematycznym długie samogłoski i dyftongi traktowane są jako odrębne i niepodzielne jednostki (V może oznaczać tak krótką samogłoskę, jak długą samogłoskę, czy dyftong).

Budowa sylaby

Sylaba w języku khmerskim ma postać CCVC, może się więc składać maksymalnie z grupy spółgłosek, samogłoski lub dyftongu oraz spółgłoski. Możliwe są również kombinacje nieobejmujące wszystkich tych elementów: CV

CCV

CVC

VC

V

W niektórych wyrazach zapożyczonych występują grupy po trzy spółgłoski, jednak użytkownicy języka mają tendencję do rozdzielania ich dodatkową samogłoską zgodnie ze schematem CCCV → CVCCV. Powstaje wtedy słowo dwusylabowe.

Zjawiska na poziomie ponadsylabowym

Wyrazy języka khmerskiego niebędące zapożyczeniami składają się z maksimum dwóch sylab. Dość częste jest zjawisko eufonii na styku dwóch sylab. Najczęściej polega to na zmianę dźwięku m na inny dźwięk nosowy, odpowiadający pod względem artykulacji następującej po nim spółgłosce zwartej.

System pisma

Pismo khmerskie jest systemem sylabicznym. Najmniejszą jednostką dźwiękową, którą może reprezentować pojedyncza litera, jest sylaba. Dla przykładu litera ក symbolizuje całą sylabę /kɑɑ/. Po dodaniu litery oznaczającej samogłoskę – ា – otrzymujemy sylabę កា /kaa/ (Zatem brak symbolu samogłoskowego paradoksalnie oznacza konkretną samogłoskę). Każdy znak spółgłoskowy jest przypisany do jednej z dwu serii (I i II, lub słaba i silna). Seria spółgłoski determinuje wartość dźwiękową następującej samogłoski. Tak więc symbol samogłoskowy (lub jego brak) można przeważnie odczytać na dwa sposoby (będą to dwa oddzielne fonemy).

Spółgłoski

Zwarte i nosowe

xsłabe (I seria)silne (II seria)nosowe

bez przydechuz przydechembez przydechuz przydechem

tylnopodniebieniowe ក /kɑɑ/ ខ /kʰɑɑ/ គ /kɔɔ/ ឃ /kʰɔɔ/ ង /ŋɔɔ/

środkowopodniebieniowe ច /cɑɑ/ ឆ /cʰɑɑ/ ជ /cɔɔ/ ឈ /cʰɔɔ/ ញ /ɲɔɔ/

retrofleksy (cerebralne) ដ /ɗɑɑ/ ឋ /tʰɑɑ/ ឌ /ɗɔɔ/ ឍ /tʰɔɔ/ ណ /nɑɑ/

zębowe ត /tɑɑ/ ថ /tʰɑɑ/ ទ /tɔɔ/ ធ /tʰɔɔ/ ន /nɔɔ/

dwuwargowe ប /ɓɑɑ/ ផ /pʰɑɑ/ ព /pɔɔ/ ភ /pʰɔɔ/ ម /mɔɔ/

Wszystkie symbole dźwięków nosowych z wyjątkiem ណ należą do II serii. W pozycji wygłosowej spółgłoski zwarte wymawiane są bardzo słabo, wygłosowy dźwięk /-k/ przechodzi praktycznie w zwarcie krtaniowe /-q/. Przykład: កក odczytamy /kɑɑq/

Pozostałe

យ /yɔɔ/

រ /rɔɔ/

ល /lɔɔ/

វ /wɔɔ/

ស /sɑɑ/, w wygłosie /-h/

ហ /hɑɑ/

ឡ /lɑɑ/

អ /qɑɑ/ – litera ta umożliwia zapisanie sylaby składającej się z samej samogłoski.

Samogłoski

Na pomarańczowo oznaczono symbol spółgłoski (I seria w lewej kolumnie, II seria w prawej kolumnie). Niektóre samogłoski zapisuje się nad, niektóre pod, inne przed, za, lub naokoło spółgłoski. Zawsze jednak samogłoska wymawiana jest po spółgłosce, do której jest przypisana.

Samogłoski niezależne
Samogłoski niezależne funkcjonują w khmerskim zapisie podobnie do spółgłosek – zawierają one początkową spółgłoskę (przeważnie jest to /q-/), jak i samogłoskę. Większość samogłosek niezależnych posiada więcej niż jeden wariant wymowy, przy czym nie ma spójnych zasad określających, jak należy odczytać dany symbol w konkretnym słowie.ឥ – អិ អ៊ិ អី
ឦ – អី
ឧ – អុ អ៊ុ អោ
ឩ – អូ អ៊ូ
ឪ – អូវ
ឯ – អែ
ឰ – អៃ
ឱ – អោ
ឲ – អោ
ឳ – អៅ
ឫ – រឹ
ឬ – រឺ
ឭ – លឹ
ឮ – លឺ

Możliwe warianty wymowy zapisano za pomocą zwykłych spółgłosek/samogłosek.

Znaki diakrytyczne
Interpunkcja

W piśmie khmerskim nie występują odstępy między poszczególnymi wyrazami. Odstęp pełni za to funkcję podobną (lecz nie dokładnie identyczną) do przecinka w zapisie łacińskim. Ponadto stosuje się następujące znaki interpunkcyjne:។ – Sygnalizuje koniec zdania, lub wielozdaniowej wypowiedzi ściśle zintegrowanej znaczeniowo.
៕ – Oznacza zazwyczaj koniec rozdziału, lub całego tekstu.
៚ – Odpowiednik ៕ stosowany w tekstach poetyckich i religijnych.
៙ – Otwiera teksty literackie i religijne.
៖ – Pełni podobną rolę do łacińskiego dwukropka.
ៗ – Oznacza podwojenie poprzedzającego słowa lub frazy.
– (dywiz) – Służy do oznaczania podziału wyrazu między wierszami.


Ponadto we współczesnych tekstach często stosuje się łacińskie znaki interpunkcyjne (nawiasy okrągłe, dwukropek, przecinek, średnik, wielokropek, wykrzyknik, znak zapytania).

Cyfry
Khmerskie cyfry zorganizowane są w system dziesiętny.០ – 0
១ – 1
២ – 2
៣ – 3
៤ – 4
៥ – 5
៦ – 6
៧ – 7
៨ – 8
៩ – 9

Tak więc liczbę 278405 zapiszemy ២៧៨៤០៥.

Poziom składniowy
W języku khmerskim budowa zdania twierdzącego wygląda następująco: podmiot, który nie może zostać pominięty; czasownik (zawsze w formie bezokolicznikowej, gdyż w języku tym nie ma koniugacji); dopełnienie (z tym że jeśli stosujemy przysłówek – stawiamy go zawsze na końcu). W przypadku, gdy chcemy zastosować trzy słowa wyrażające odpowiedniki czasów (przyszły – នឹង [podobne do angielskiego future simple], teraźniejszy កំពុង [podobne do angielskiego present continuous], przeszły បាន [podobne do włoskiego passato prossimo]), stawiamy słowa te bezpośrednio przed czasownikami, by działały jako określniki czasów.

• Język czamski – język ludu Czamów zamieszkującego Kambodżę, Wietnam i wyspę Hajnan, należący do grupy malajsko-polinezyjskiej w ramach austronezyjskiej rodziny językowej. 

W przeszłości był ważnym kulturowo językiem królestwa Czampa w środkowym Wietnamie. Posiada własne pismo, lecz obecnie najczęściej zapisywany jest alfabetem łacińskim. 

Występują pewne różnice pomiędzy odmianą używaną w Kambodży i Wietnamie. 

Język czamski jest również spokrewniony z innymi drobnymi językami austronezyjskimi na terenie Azji Południowo-Wschodniej, z którymi tworzy grupę języków czamskich.

• Języki czamskie – grupa spokrewnionych języków austronezyjskich, używanych na wyspie Sumatra oraz w niektórych regionach Kambodży i Wietnamu.

Ponizej schemat podziału wewnętrznego grupy:

Język aceh

Języki czamskie przybrzeżne

Język haroi(ang.)

Język czamski 

Język czamski zachodni

Język czamski phan rang

Języki czamskie górskie

Języki rade-jarai

Język rade

Język jarai

Języki chru-północne

Język chru(ang.)

Języki północnoczamskie

Język roglai(ang.)

Język tsat

• Język jarai (a. jahrai, gia rai; wiet. Tiếng Gia Rai), pol. również język dżarajski – język austronezyjski używany w Wietnamie i Kambodży, przez grupę etniczną Gia Rai. Językiem tym posługuje się blisko 263 tys. osób.

Jest zróżnicowany dialektalnie (dialekty z Kambodży są odrębne od wietnamskich). Alternatywne warianty i formy zapisu jego nazwy to: gio-rai, gia-rai, chor, chrai, cho-rai, djarai, jorai.

Udokumentowano jego gramatykę. W piśmie stosuje się przede wszystkim alfabet łaciński. W Kambodży upowszechnione jest pismo khmerskie.

• Język sa'och – silnie zagrożony wymarciem język z pearyckiej rodziny językowej używany w Kambodży, w prowincji Sihanoukville. 

W 2009 roku językiem mówiło zaledwie 10 osób w starszym wieku.