Pisma niekanoniczne

Jak sam tytuł wskazuje - krótki skrót o pismach niekanonicznych kanonu buddyjskiego.

Wisuddhimagga, dosł. "Droga do czystości", najważniejsze pismo, nie należące do kanonu buddyjskiego. Autorem jej jest Buddhaghosa, który napisał ją na początku V wieku po Chr. Zawiera ona streszczenie nauk szkoły therawady. Z niej pochodzi słynne porównanie istoty żyjącej do wozu, który składa się z takich części jak koła, dyszel, osie, szprychy. Jeżeli będzie się je rozpatrywać osobno, to okaże się, że wóz w zasadzie nie istnieje. Podobnie będzie z pojęciami dom, miasto, drzewo czy istota ludzka lub jaźń, które jeśli rozłożymy, to otrzymamy zespoły (skandha) elementów rzeczywistości (dharma). Składa się ona z 23 części, z których dwie traktują o moralności (śila), 10 części o medytacji (samadhi), a 9 rozdziałów o mądrości (pradżnia). Ta ostatnia między innymi przedstawia prawo zależnego powstawania  (pratitjasamutpada ) i cztery szlachetne prawdy .

Milindapańha,  dosł. "Pytania Milindy", chodzi tu o króla greckiego Menandra, który panował w państwie grecko-indyjskim, rozciągającym się w Hindustanie od Peszawaru do Pataliputry. Autorem  jest Nagasena, wyznawca buddyzmu. Przedstawia ona dialogi między królem Menandrem a Nagaseną, przeważnie na temat Dharmy buddyjskiej.

"– Czy ten kto się rodzi, Nagaseno, pozostaje tym samym, czy staje się kim innym? – Ani tym samym, ani kim innym. – Daj mi przykład. – Jak myślisz królu, byłeś kiedyś małą dzieciną, delikatnym stworzeniem, małym, leżącym płasko na plecach, czy byłeś wtedy tym samym, co teraz, dorosły? – Nie, to dziecko było kim innym i ja jestem kim innym.– Jeśli nie jesteś tym dzieckiem, to wynika z tego, iż nie miałeś ani matki, ani ojca, ani nauczyciela."

Inny ciekawy dialog na temat karmy możemy tam znaleźć. Na pytanie króla Menandra, dlaczego ludzie nie są podobni do siebie, np. jedni są zdrowi inni chorzy , inni zaś piękni a drudzy brzydcy, niektórzy biedni, a niektórzy bogaci itp. Nagasena odpowiedział: podobnie jak rośliny różnią się między sobą, jedne są słodkie, jedne gorzkie, inne cierpkie lub słone, co spowodowane jest tym, że pochodzą z innych nasion, tak samo jest z ludźmi. Każdy człowiek ma inną karmę i przez tę karmę stał się członkiem danej dżati lub gotry. Każdy człowiek uzależniony jest od swojej karmy. To właśnie karma jest tą przyczyną, że ludzie się różnią.

Mahawamsa, dosł. "Wielka kronika", przedstawia dzieje Cejlonu oraz życie Buddy, historię trzech soborów i wspólnoty buddyjskiej do V w po Chr. Przypisuje się jej autorstwo mnichowi Mahanamie  (rozdziały od 1-24) oraz królowi Mahensie, który panował w V lub VI wieku. Stanowi ona mniej więcej dalszy ciąg kroniki Dipawamsy, natomiast przedłużeniem Mahawamsy jest Czulawamsa , czyli Mała kronika. Adresowana była przede wszystkim do świeckich członków sanghy, stąd wiele w niej opowieści i legend, a jej historyczna część zaczyna się w czasie, gdy na Cejlon przybył Mahinda, syn króla Asioki. Znajduje się w niej wiele budujących opowiastek, w których najczęściej powtarzającym się morałem jest dawanie jałmużny i pomaganie mnichom buddyjskim.

Znaleźć tam można, np. opowieść o królu Wasabhi, któremu przepowiedziano, że będzie żył jeszcze tylko dwanaście lat. Wtedy zwrócił się do mnichów buddyjskich z prośbą o radę, co ma robić, aby przedłużyć życie. Ci odpowiedzieli  mu, że najlepiej będzie, gdy zajmie się dobroczynnością, polegającą na dawaniu siteczek (do odcedzania żyjątek w spożywanych napojach), na budowaniu mieszkań, pomaganiu chorym oraz przestrzeganiu pańcza śila  (pięciu przykazań) i uposathy, czyli postu. Po zastosowaniu się do tych zaleceń, król żył jeszcze 44 lata. Innym przykładem tego tematu jest przypowieść o królu Mahakuli  Mahatissie, który usłyszawszy, że jałmużna uzyskana z ciężkiej pracy jest bardziej wartościowa, postanowił zatrudnić się do pracy na polu ryżowym i tym sposobem osiągnąć większe zasługi.

Dipawamsa, dosł. „Kronika wyspy”, napisana prawdopodobnie w IV wieku w okresie panowania króla Mahaseny. Stanowi ważne źródło do dziejów buddyzmu, zwłaszcza w zakresie historii szkoły therawady.

Buddhaczarita, dosł. „Życie Buddy”, poemat napisany przez Aśwaghoszę  na przełomie I i II w. po Chr., składający się w oryginale z 28 pieśni, z czego zachowało się tylko 14 w oryginalnej wersji sanskryckiej, natomiast znalezione zostały dwie całkowite wersje chińskie i jedna tybetańska.

„Gdyby świat był zbudowany przez Iśwarę, nie byłoby zmian ani zniszczenia, nie powinno by być ani smutku, ani nieszczęścia, słuszności i niesłuszności, zważywszy iż wszelka rzecz zarówno czysta, jak i nieczysta musiałaby pochodzić od niego. Jeśli smutek i radość, miłość i nienawiść, które powstają we wszystkich świadomych istotach, są dziełem Iśwary, to on sam powinien być zdolny do smutku i radości, miłości i nienawiści, a jeśli tę zdolność posiada, to czyż można o nim powiedzieć, że jest doskonały? Gdyby Iśwara był stwórcą, a wszystkie istoty musiałyby milcząc podlegać władzy swego stwórcy, to na co by się przydało uprawianie cnoty?”