Mooncake i jego tradycje

• Ciasteczka księżycowe i Święto Środka Jesieni

Zanim przejdziemy do rozkoszowania się kształtami, kolorami i wachlarzem smaków wietnamskich mooncakes, warto zapoznać się z bogatą tradycją, jaka towarzyszy spożywaniu tego typu smakołyków, a związana jest ona nierozerwalnie ze Świętem Środka Jesieni. W tym celu musimy przenieść się w czasie do dawnych Chin i dać się porwać kilku nieprawdopodobnym legendom, dopiero wtedy przyjdzie czas na parzenie zielonej herbaty i konsumpcję księżycowych wypieków.

Zacznijmy od Tet Trung Thu

Tet Trung Thu, czyli Święto Środka Jesieni, to zaraz po Chińskim Nowym Roku najważniejsze święto obchodzone według kalendarza księżycowego w Azji oraz w azjatyckich „komunach” na całym świecie. Festiwal zawsze odbywa się 15 dnia ósmego miesiąca kalendarza lunarnego, co w zachodnim, gregoriańskim kalendarzu przypada na różne dni w okresie od września do początku października.

Geneza święta

Święto Środka Jesieni wywodzi się z kultu księżyca, który zapoczątkowała Dynastia Zhou (1045 - 770 p.n.e.), władająca Chinami ponad 3000 lat temu. W dawnych czasach chińscy władcy, oddając corocznie cześć księżycowi, dziękowali za plony i prosili o urodzaj na przyszły rok.

W Chinach Festiwal Środka Jesieni jest również obchodzony jako chiński Dzień Kobiet oraz Dzień Zjednoczenia Rodzin. Obywatele Chin mają wówczas 3 dni wolnego i w tym czasie miliony ludzi przemieszczają się, by odwiedzić swoje bliższe czy dalsze rodziny. 

Z kolei w Wietnamie święto to jest traktowane jako lokalny Dzień Dziecka, ale bez dnia wolnego od pracy.

Księżniczka Chang’e i eliksir nieśmiertelności

Z Festiwalem Środka Jesieni związana jest legenda o księżniczce Chang’e, która w chińskiej mitologii jest boginią właśnie księżyca. Według dawnych przekazów, nad Ziemią świeciło niegdyś dziewięć słońc, które zbytnio ogrzewały nasz glob, co groziło katastrofą. Na szczęście dla nas, w owych czasach na ziemskim padole żył Hou Yi, który był niezwykłym łucznikiem z magicznymi „mocami”. Ów łucznik zestrzelił 8 słońc, zostawiając tylko jedno. W nagrodę za swój wyczyn otrzymał eliksir nieśmiertelności. Hou Yi bardzo kochał swoją żonę Chang’e, dlatego nie chciał wypić eliksiru. O istnieniu tajemniczej mikstury dowiedział się zły Peng Meng, który chciał wykraść magiczny napój i zażyć go samemu. Żona łucznika, Chang’e, przeszkodziła Peng Meng’owi w rabunku i sama wypiła eliksir. Po wypiciu magicznego trunku, Chang’e zaczęła się unosić i odlatywać, ale by pozostać jak najbliżej ukochanego Hou Yi, zatrzymała się na księżycu. Od tej pory bogini mieszka w Księżycowym Pałacu. Hou Yi, dowiedziawszy się o całej historii, przygotował specjalny ołtarz, gdzie ofiarował swojej żonie jej ulubione jedzenie i tym samym zapoczątkował tradycję.

W innej wersji legendy, Hou Yi po zestrzeleniu 8 słońc stał się okrutnym tyranem i Chang’e wypiła magiczny eliksir, by zapobiec jego wiecznym rządom na ziemi.

Według przekazów, Chang’e nie mieszka sama na księżycu. Towarzyszy jej jadeitowy królik, którego bogini zabrała ze sobą po wypiciu magicznej formuły. Królik nie tylko towarzyszy Chang’e, ale też próbuje wytworzyć antidotum dla bogini. Właśnie ze względu na opowieść o Chang’e, Festiwal Środka Jesieni jest też obchodzony jako Dzień Kobiet w Państwie Środka.

• Święto Środka Jesieni w Azji i Wietnamie

Środek Jesieni

Sam termin „Środek Jesieni” pojawił się w okresie „Walczących Królestw” (475 – 221 p.n.e.). W tamtych czasach to określenie odnosiło się do czasu i pory roku. Festiwal jako święto jeszcze wtedy nie istniał.

W Dynastii Tang (618 – 907 n.e.) wyższe sfery doceniły księżycową tradycję i zaczęły ją praktykować na większą skalę. Bogatsi kupcy, dworzanie i urzędnicy organizowali przyjęcia „księżycowe” z dużą ilością jedzenia, muzyki i tańców. Zwykli obywatele modlili się do księżyca w podziękowaniu za plony.

Za czasów Dynastii Song (960 – 1279 n.e.), 15 dzień ósmego miesiąca księżycowego oficjalnie ustanowiono jako „Święto Środka Jesieni”. Odtąd składanie ofiar księżycowi stało się corocznym zwyczajem.

Właśnie za panowania Dynastii Ming i kolejnej Qing (1368 – 1912) Festiwal Środka Jesieni zyskał bardzo dużą popularność i był tak samo uroczyście obchodzony jak Chiński Nowy Rok. W 2008 roku Festiwal stał się świętem państwowym z 3 dniami wolnymi od pracy.

A jak Festiwal Środka Jesieni świętują Wietnamczycy?

W Wietnamie Festiwal Środka Jesieni obchodzi się jako lokalny Dzień Dziecka. Dzieci w Wietnamie mają podwójne szczęście, ponieważ Międzynarodowy Dzień Dziecka także jest tutaj honorowany. Jednakże Festiwal Środka Jesieni jest tym tradycyjnym i specjalnym świętem dla lokalnych dzieciaków.

Wietnam to kraj, gdzie większość ludzi wciąż mieszka na wsiach, a życie toczy się wokół pracy na polu. Według tradycji, w szczególności ryż czy inne plony, powinny być zebrane przed 15 dniem ósmego miesiąca, kiedy to jest obchodzone „święto plonów” oraz pojawia się największa pełnia księżyca według kalendarza księżycowego.

Tet Trung Thu jest festiwalem obchodzonym specjalnie dla dzieci, a jego głównym zadaniem jest wynagrodzenie dzieciom braku czasu rodziców. Podczas święta rodzice spędzają czas ze swoimi pociechami: chodzą wspólnie na wieczorne parady, kupują im kolorowe lampiony, smakołyki czy kolorowe okrągłe maski, kształtem przypominające księżyc, a także przygotowują wieczorną ucztę z deserem z ciasteczek księżycowych.

Festiwal Środka Jesieni, to także czas na dziękowanie za wszystkie dobre rzeczy, które nas spotkały w tym roku, a także prośba o pomyślność na rok przyszły. Festiwal uczy dzieci tradycji i życzliwości, szacunku dla seniorów i przodków, sprzyja pielęgnowaniu więzi rodzinnych. W przeszłości był to czas, kiedy ludzie wracali do domów po długiej nieobecności, wynikającej najczęściej z pracy daleko poza miejscem zamieszkania.

Tet Trung Thu jako święto rodzinne

Oddawanie czci Duchowi Ziemi: w noc „Środka Jesieni” na podwórkach ustawiało się specjalnie przygotowany na tę okazję stół, na którym kładło się jedzenie, owoce oraz ciasteczka księżycowe jako dary dla Boga Ziemi oraz duchów przodków. Po tym jak duchy zjadły już swoją porcję, do stołu siadali przedstawiciele rodziny i spożywali posiłek podziwiając pełny księżyc.

Kolorowe lampiony: tradycją Święta Środka Jesieni jest zapalanie kolorowych lampionów. Istnieje kilka legend związanych z lampionami. Według jednej z nich, zapalone lampiony maja oświetlić drogę z księżyca na ziemię dla pana o imieniu Cuon, który w dawnych czasach na magicznym drzewie odleciał na księżyc. Według innej legendy, duch karpia właśnie podczas festiwalu Środka Jesieni w dawnych czasach zabijał bezbronnych domowników i przez to ludzie bali się wychodzić z domów podczas święta. Pewien mędrzec wpadł na pomysł, by stworzyć lampion w kształcie karpia z kijem wbitym w brzuch, który miał za zadanie przestraszyć złego karpia. Obecnie można kupić lampiony w różnych kształtach i zrobione z różnych materiałów, które dzieci noszą podczas festiwalu.

Taniec „lwa”: Nieodzowną tradycją Święta Środka Jesieni są parady szkół, które specjalizują się w tańcu mistycznego jednorożca. Wietnamski jednorożec, to połączenie lwa i smoka. Tancerze chodzą po ulicach, pukając „od drzwi do drzwi” lub są wcześniej zamawiani przez bogatsze domy czy firmy, by wykonać rytualny taniec, który ma przynieść szczęście i zdrowie domownikom, a firmom powodzenie w biznesie.

Różne regiony Wietnamu mają też swoje mniej lub bardziej znane obchody Festiwalu Środka Jesieni. Mogą to być wyścigi smoczych łodzi, ofiarowanie darów smokom czy wystawy lampionów.

• Festiwal Środka Jesieni w Hanoi

W trochę ponad 1000-letniej stolicy Wietnamu, radosną atmosferę festiwalu najlepiej jest obserwować na hanojskiej starówce, która będzie ozdobiona tysiącami kolorowych lampionów w okolicach Jeziora Zwróconego Miecza. Ulica Hang Ma słynie ze sprzedaży wszelkiego rodzaju kolorowych zabawek i lampionów, z kolei na ulicy Ma May będziemy mogli zaobserwować lokalnych rzemieślników przygotowujących i sprzedających swoje wyroby. Na ulicy Thuy Khue przy Jeziorze Zachodnim można kupić najlepsze ciasteczka księżycowe, przygotowywane tradycyjnymi metodami. Obchody samego festiwalu najlepiej obserwować przy Jeziorze Zwróconego Miecza, gdzie duzi i mali hanojczycy gromadzą się, by wziąć udział w paradzie z tysiącami lampionów, tańcami smoków i innymi atrakcjami dla dzieci.

• Tet Trung Thu w Hoi An

Starówka Hoi An po zapadnięciu zmroku to magiczne miejsce, niezależnie od daty w kalendarzu. Podczas Festiwalu Środka Jesieni, lampiony, które są jednym z symboli tego urokliwego miasteczka, oświetlając stare miasto, dodają jeszcze większej magii temu miejscu podczas pełni księżyca. W ciągu dnia na starówce organizowane są warsztaty wyrobu tradycyjnych księżycowych ciasteczek czy lampionów, do tego pokazy tańca lwów i liczne atrakcje dla dzieci. Wieczorem 15 dnia ósmego miesiąca księżycowego lokalni mieszkańcy i turyści zbierają się przy Rzece Thu Bon, by wypuścić pływające i świecące lampiony w blasku świecącego w pełni księżyca. Podczas festiwalu cała rzeka będzie zapełniona pływającymi lampionami. Według lokalnej tradycji, wypuszczanie lampionów ma przynieść zdrowie i szczęście.

• Obchody w Sajgonie

W mieście Wuja Ho podczas lokalnego Dnia Dziecka najlepiej jest się udać do dzielnicy 5., potocznie zwanej Cho Lon. Cho Lon to sajgoński China Town i w tym miejscu najlepiej poczujemy atmosferę tego Festiwalu Środka jesieni. Główne ulice będą zalane sklepikami, kramikami i ulicznymi sprzedawcami, którzy oferują kolorowe lampiony, zabawki i maski oraz uczniami szkół, prezentującymi swoje umiejętności podczas tańca lwów. Dodatkowo wieczorami lampiony oświetlą Dzielnicę 5. dodając jej jeszcze więcej uroku i magii. Jeśli traficie do China Town, to warto odwiedzić sklepik na ulicy 109 Trieu Quang Phuc, który od 5 pokoleń specjalizuje się w sprzedaży lwich głów. Sajgońskie parki i ulice w Dzielnicy 1. też będą pięknie udekorowane z okazji Festiwalu.

Ponieważ i do Wietnamu zawitała „globalizacja”, nieuchronnie zmiany pojawiają się także w obchodach tradycyjnych świąt. Rodzice, w szczególności w dużych miastach, mają mniej czasu na przyrządzanie domowych uczt, toteż coraz popularniejsze w czasie Tet Trung Thu staje się wychodzenie wieczorami z dziećmi do restauracji czy kin.

Ciasteczka księżycowe

Ciasteczka księżycowe, które są nieodzowną i tradycyjną potrawą na Festiwal Środka Jesieni, mogą mieć różne smaki, a nawet kształty, choć zdecydowanie najpopularniejszy jest okrągły, symbolizujący Księżyc i Rodzinę. Określenie „ciasteczko księżycowe” pierwszy raz pojawiło się za panowania Dynastii Song (1127 – 1279 n.e.). Następnie za panowania mongolskiej Dynastii Yuan (1279 – 1368 n.e.) rozpoczęła się tradycja spożywania ciasteczek księżycowych w czasie trwającego Festiwalu Środka Jesieni.

Z ciasteczkami wiąże się ciekawa legenda, mianowicie: pod koniec panowania Dynastii Yuan rebelianci planowali wybuch powstania, a następnie przywrócenie chińskich rządów w „Państwie Środka”. Miało to miejsce podczas Festiwalu Środka Jesieni, jednakże przywódca rebeliantów, Zhu Yuanzhang, miał problem z przesyłaniem rozkazów tak, by władcy dynastii Yuan nie dowiedzieli się o planowanym powstaniu. Zhu Yuanzhang wpadł na pomysł, by tajne rozkazy zapiekać w środku ciasteczek księżycowych i w ten sposób przekazywać je rebeliantom. Pomysł się udał, jak i powstanie – na tronie zasiadł nowy cesarz, a w Chinach nastała nowa dynastia – Ming.

Jaki kształt mogą mieć ciasteczka księżycowe?

W Wietnamie „moonkejki” najczęściej występują w dwóch kształtach: okrągłym, który symbolizuje Niebo i kwadratowym, który symbolizuje Ziemię. Górną część ciasteczek często formuje się w kształt kwiatu, który jest symbolem piękna i szczęścia. Obecnie znajdziemy także ciasteczka w kształcie małych świnek. Świńska familia symbolizuje ciepło rodzinne oraz życzenie szczęścia obdarowywanym. Takie zestawy rozdaje się pomiędzy rodzinami czy bliskimi znajomymi. Ciasteczka w kształcie karpia daje się zaś kolegom czy partnerom biznesowym, a maja one symbolizować powodzenie w życiu zawodowym.

Ciasteczka księżycowe mogą występować w dwóch rodzajach:

• Pieczone: do wypieku ciasta używa się mąki pszennej - im mąka jest lepsza jakościowo, tym skórka ciastka będzie bardziej miękka. Do masy na ciasto dodaje się wodę cukrową, olej kuchenny, proszek do pieczenia oraz kilka kropli wody kokosowej. Jeśli chodzi o smak, to do środka można włożyć mięso z kurczaka, słone żółtko z kaczego jajka, zielony lub czerwony groch i różnego rodzaju ziarna.
• Z klejącego ryżu: te ciasteczka będą miały jasny, biały kolor, gdyż wyrabia się je z mąki z ryżu klejącego, czasami z dodatkiem skrobi kukurydzianej lub pszennej, wody cukrowej, olejku z pomelo, oleju (zapobiega wyschnięciu ciasta) oraz różnych składników, które nadają smak: zielonej herbaty, liści ananasa, marakui, kawy czy nasion lotosu.

Jak smakują wietnamskie mooncakes?

Smaki ciasteczek księżycowych możemy podzielić na trzy kategorie:

• Słodkie ciastka księżycowe: ten rodzaj ciasteczek jest często wypełniony nadzieniem z zielonej lub czerwonej fasoli, nasionami lotosu, mango, mlekiem kokosowym, taro, czekoladą, zielona herbatą. Jako dodatek czasami możemy trafić na słone żółtko z kaczego jajka.
• Słone ciastka księżycowe: obecnie to najpopularniejsze ciastka wśród narodu wietnamskiego. Nadzienie może składać się z kurczaka przyrządzanego na różne sposoby, chudego mięsa, chińskiej kiełbasy, różnego rodzaju nasion i oczywiście solonego kaczego jajka oraz szeregu innych dodatków.
• Wegetariańskie ciastka księżycowe: nadzienie tych ciasteczek składać się może z zielonego grochu, ananasa, nasion czy taro. Popularnym farszem ciasteczek księżycowych jest słone żółtko kaczego jaja Mooncakes z zieloną herbatą smakują najlepiej!

Najpopularniejszy prezent

Wszystkie wersje ciasteczek księżycowych występują w różnych gramaturach z dodatkiem jednego lub nawet kilku jajek. Ciasteczka je się, popijając zieloną herbatą. Wietnamczycy kupują mooncakes jako prezenty dla rodzin i znajomych, firmy podarowują zestawy ciastek swoim partnerom biznesowym w podziękowaniu za owocną współpracę, uczniowie wręczają je nauczycielom itd.

Ciasteczka możemy kupić dosłownie w całym Wietnamie: w piekarniach, na ulicznych straganach, w małych rodzinnych sklepikach. Najlepsze są jednak te, wyrabiane w domowym zaciszu, w małych partiach.