Z miejskich legend: Miesiąc Duchów i jego tradycje

Duchy są bardzo popularnym tematem w chińskich legendach miejskich. W Ameryce czy Japonii ten motyw jest także umiarkowanie popularny38, ale już np. w Polsce odsetek legend miejskich o duchach jest zdecydowanie niszowy, a dominujące

W niektórych rejonach Chin, w tym na Tajwanie i w Hongkongu, istniała tradycja tzw. małżeństw duchów, która miała zapobiegać takim sytuacjom. Rodzice po śmierci córki starali się znaleźć dla niej kandydata na męża – wśród żywych lub zmarłych. Następnie, po zgodzie wypatrzonej osoby, odprawiano rytuał symbolicznych zaślubin. Tabliczka imienna córki mogła więc zostać postawiona na ołtarzyku rodzinnym męża, a duch dziewczyny znaleźć w końcu swoje ostateczne miejsce spoczynku. 

W pozostałych opowieściach po prostu nie wiemy niczego o sytuacji duchów przed ich śmiercią i pozostają nam tylko domysły.

W niektórych, choć nie we wszystkich opowieściach pojawia się wspomnienie o Miesiącu Duchów, podczas którego rozgrywa się akcja np. w Znikającym autostopowiczu, gdyż wtedy najłatwiej jest spotkać istoty nadnaturalne. Święto Głodnych Duchów to tradycyjne święto zmarłych, które według kalendarza księżycowego przypada na piętnasty dzień siódmego miesiąca (zwykle jest to lipiec bądź sierpień, w 2018 r. święto wypadnie 25 sierpnia, zaś sam Miesiąc Duchów rozpocznie się 11 sierpnia i zakończy 9 września). Genezę powstania tego święta przypisuje się taoistycznemu mnichowi Bukongowi, który żył w VIII w., a sam rytuał łączy taoistyczne i buddyjskie wierzenia.

W czasie tego miesiąca duchy zmarłych przybywają z zaświatów na 30 dni i odwiedzają żyjących. Pierwszego dnia otwierają się bramy piekieł, co często sygnalizowane jest np. burzą lub piorunami. Obchodzi się go na cmentarzach, ale także w domach. Sposób obchodów bywa różny w zależności od regionu, ale często puszcza się na wodę małe trzcinowe łódki z lampionami, które wyznaczają zagubionym duchom kierunek z powrotem do krainy umarłych, a przed tabliczkami przodków lub przed domem spala się papierowe imitacje podarunków dla zmarłych (zwykle są to imitacje papierowych pieniędzy, najczęściej yuanów, ale czasami także dolarów, wśród różnych imitacji podarunków mogą znaleźć się też papierowe ubrania, zegarki, komórki, laptopy i inne przedmioty codziennego użytku – wszystko, czego zmarły mógłby potrzebować).

Co istotne, na ziemię nie wracają jedynie nasi przodkowie, ale też wszystkie zagubione i nieraz wrogo nastawione istoty zwane głodnymi duchami, dlatego często okres ten zwany jest także Miesiącem Głodnych Duchów. Jak wspomniano, są to duchy, które popełniły przewiny za życia lub które nie mają już własnej rodziny bądź nie zostały należycie pochowane i błąkają się w tym czasie bez celu po świecie.

Genezy tradycji Miesiąca Duchów, jak również wiary w obecność zmarłych w określonych okresach roku możemy upatrywać w o wiele starszej tradycji marszu z trupami. Zwyczaj ten polegał na prowadzeniu ciał zmarłych do ich rodzinnych wiosek. Wierzono bowiem, że człowiek po śmierci powinien wrócić tam, gdzie się urodził i skąd pochodził, gdyż z tą ziemią związane były jego ciało i dusza. Jeśli nie zdołał tego dokonać, to jego dusza błąkała się w nieskończoność po świecie żywych – stawał się głodnym duchem albo istotą im podobną. Od dawna ludzie migrowali w poszukiwaniu zarobków, dlatego też często mieszkali gdzie indziej niż się urodzili i trzeba było ich ciała przetransportować. Zajmował się tym profesjonalny taoistyczny mnich (czasem zwany także specjalistą feng-shui), chodził po wioskach i „zbierał” ciała zmarłych, by przenieść je w odpowiednie miejsce.

Podczas Miesiąca Duchów obowiązują pewne zasady, których należy przestrzegać, by nie okazać braku szacunku zmarłym oraz by nie przywiązać duchów do danego miejsca, gdyż jeśli zostaną w nim na dłużej, mogą przyciągnąć nieszczęścia. W tym czasie zwraca się do duchów słowami „nasi bracia/dobrzy bracia”.

W intencji dusz odprawia się specjalne rytuały, a także zostawia ołtarzyki, np. na skrzyżowaniach dróg, z boku na chodnikach (składa się na nich papierowe imitacje darów, kadzidła oraz jedzenie) lub przed domem. Trzeba także uważać, by nie nastąpić na taki ołtarzyk, inaczej głodny duch może się na nas zemścić.

W domu także można przyszykować swoim przodkom ucztę i zostawić dla nich puste krzesło przy stole. W trakcie Miesiąca Duchów organizowane są różne publiczne uroczystości, często traktowane jako rozrywka poświęcona zarówno dla żywych, jak i zmarłych. Dla tych ostatnich często zostawia się pierwszy rząd krzeseł wolny. Miesiąc Duchów odgrywa też ważną rolę w chińskiej kulturze, spaja całą

społeczność i wzmacnia poczucie kulturowej tożsamości. Choć nie we wszystkich legendach miejskich akcja dzieje się podczas Miesiąca Duchów, możemy założyć, że właśnie wtedy najwięcej z nich przeżywa swój kolejny cykl. Większość takich zdarzeń ma miejsce po zmroku, na pustkowiach lub w okolicach mało zaludnionych.

Wierzenia związane z duchami i zmarłymi zajmują istotne miejsce w chińskiej kulturze. Chińskie legendy miejskie, tak jak w wielu innych krajach na świecie, odzwierciedlają niepokoje czy też opresje społeczne, są odbiciem danych czasów. 

W dokumencie o obchodach Miesiąca Duchów w Singapurze pokazano osobę, która przez przypadek nastąpiła na dary dla głodnych duchów na skraju chodnika. Od tego czasu zaczęły się u niej bóle w nodze, a potem pojawiły się czarne plamy. Mimo pomocy lekarzy przypadłość nie ustępowała. Zdesperowana osoba udała się do specjalisty duchowego, który polecił przeprosić głodne duchy, ustawić nowy ołtarzyk i odprawić krótki rytuał. Dopiero po wykonaniu tych czynności objawy ustąpiły i chory wrócił do zdrowia.

Zaleca się ustawienie ołtarzyka na skrzyżowaniach dróg, by dobra passa przyszła z czterech kierunków, rozmawianie ze zmarłymi, bo w tym okresie mogą nas usłyszeć, obowiązują też liczne przestrogi: 

1) nie pływaj podczas Miesiąca Duchów – duchy mogą cię ściągnąć na dno, 

2) nie wychodź po zmroku – jest to czas wędrówek duchów, 

3) nie przeprowadzaj się – inaczej twoi przodkowie nie znajdą drogi do domu, 

4) nie otwieraj nowego biznesu, bo możesz przywiązać ducha do nowo otwartego miejsca, zostanie on na ziemi i będzie ściągał złą passę w interesach, odstraszał klientów itp., 

5) nie zawieraj małżeństwa, gdyż może to przynieść pecha, poza tym traktowane jest jako nietakt i brak szacunku wobec zmarłych.

Inaczej mogłyby się obrazić, gdyż określenie „duch” jest nacechowane pejoratywnie. Są one zwykle ściśle związane z konkretnymi wydarzeniami lub okresami w roku.