Hiranjagarbha

Hiranjagarbha (हिरण्यगर्भ, Złoty Zarodek, Złote Dziecię, Złote Ziarno) – termin kosmologiczny z mitologii i filozofii indyjskiej opisywany najczęściej jako forma zarodkowa stwórcy, embrion ukryty w wodach. Może być też użyty w znaczeniu imienia lub tattwy. Występuje w tekście Wed.

W jednej z wersji przekazów z hiranjagarbhy ma wyrastać drzewo kosmiczne lub w innych wersjach dwa drzewa - żeńskie i męskie "pipal" (aśwattha)

Źródłosłów

Garbha to macica, stąd spotykane tłumaczenia tego złożenia to: złote jajko, złoty zarodek, złote nasienie. Określenie hiranja na złotą barwę występuje również w innych kontekstach, np. w imieniu Hiranjakeśin (Złotowłosy) – rysziego z epoki wedyjskiej.

Znaczenia

Termin hiranjagarbha bywał różnie interpretowany w hinduizmie i filozofii indyjskiej na przestrzeni dziejów :

• kosmiczny Purusza, twór (lub syn) Skambhy
• jedno z imion brahmana.
• pierwsze upostaciowienie Absolutu
• jedyna wieczna forma w kosmosie. Postać Brahmy, jaką ten przyjmuje na czas mahapralai według Ramanudźy
• pierwsza forma materialna powstała podczas stwarzania świata
• zarodkowa (kulista lub w kształcie jaja) forma wszechświata w literaturze puranicznej. Od tej formy opis genezy wszechświata przedstawia Brahmandapurana.
• postać zarodkowa Brahmy jako pierwszej istoty (urodzony jako pierwszy), promieniująca jak Słońce według Manu
• Najwyższy bóg wszystkich istot, podtrzymujący niebo i ziemię.

W początkach wszechświata Brahma przez rok przebywał wewnątrz hiranjagarbhy. Następnie to jajo rozdzielił na połówki : nieboskłon i ziemię. 

Taki opis przedstawia Rygweda.

• pierwotny zaczątek jogi (Tattwawaiśaradi 1.1, Mahabharata 12.337.60)
• buddhi w ujęciu filozofii sankhji (Mahabharata 12.291.17)
• lingamatra (samo czyste istnienie, czysty przejaw) zgodnie z Js II.19 i komentarzem Wjasy