Kobiety a kabuki: czyli rzecz o tym dlaczego zniknęły one z desek teatru

Jak kobiety zniknęły z teatru kabuki i efekt domina, który to wywołał...

Kabuki, uznane przez UNESCO za niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości, to forma klasycznego japońskiego teatru charakteryzująca się ekstrawaganckimi kostiumami, makijażem, występami i zaskakującym brakiem damskich toalet za kulisami. Dzieje się tak, ponieważ współcześni aktorzy kabuki to niemal wyłącznie mężczyźni. Oczywiście nie jest to egzekwowane przez prawo, ale raczej przez tradycję. Jak powiedzą ci snobistyczni puryści, kobiety tradycyjnie nie były częścią kabuki, więc po co teraz zmieniać coś takiego? Cóż, rzecz w tym, że nie tylko jest to złe, ale jest to dokładne przeciwieństwo tego, jak powstał ten taneczny dramat.

Teatr Kabuki rozpoczął swoją działalność jako zespół teatralny złożony wyłącznie z kobiet.

Kabuki, jakie znamy, miało zostać stworzone w XVII wieku przez kobietę o imieniu Okuni. Była ona dziewicą świątynną z Izumo, która zaczęła organizować małe występy pieśni i tańców (dosłowne znaczenie słowa „kabuki”) w wyschniętym korycie rzeki Kamo w Kyioto. Jej aktorzy zazwyczaj pochodzili z najniższych klas japońskiego społeczeństwa, w tym prostytutki, żebracy i inni wyrzutkowie społeczni.

Kolejną rzeczą, którą wszystkie miały wspólną, było to, że były kobietami. Ich sztuki o wydarzeniach historycznych, miłości i naszych wspólnych ludzkich doświadczeniach stały się natychmiastowym hitem. Wkrótce Okuni i jej trupa występowały na dworze cesarskim w Kyoto, co pobudziło powstawanie innych trup złożonych wyłącznie z kobiet w starej stolicy i poza nią. I wszystkie żyły długo i szczęśliwie. 

A tym czasem...

W 1629 roku rządzący szogunat całkowicie zakazał kobietom wykonywania kabuki. Podano powód, dla którego kabuki psuło moralność publiczną. Uczciwie rzecz biorąc, wiele wczesnych sztuk kabuki było prowokacyjnych i erotycznych. A ponieważ wiele z aktorek było prostytutkami, za produkcjami kabuki kryło się wiele przypadków pracy seksualnej. Ale musisz zrozumieć, że japoński rząd nie był aż tak pruderyjny. W rzeczywistości w 1617 roku zatwierdził utworzenie Yoshiwary, ogromnej dzielnicy czerwonych latarni w Edo, która również, co nie powinno dziwić, miała tętniącą życiem scenę kabuki.

Co naprawdę drażniło urzędników w kabuki, to fakt, że było ono popularne zarówno wśród ludzi wysoko, jak i nisko urodzonych, którzy mogli się mieszać w sektorze publiczności. Jako ciekawostkę dodam, że ponieważ występy kabuki mogły trwać i czasami trwają cały dzień, ludzie zaczęli w końcu przynosić ze sobą na pokazy lunche w paczkach, co stało się jednym z fundamentów współczesnego bento. Tak czy inaczej, mieszana publiczność kabuki stała się solą w oku szogunatu, który chciał, aby wszyscy trzymali się swojej klasy społecznej. Jedna z teorii głosi, że zakazując kobietom wstępu na scenę urzędnicy mieli nadzieję, że ta forma sztuki straci impet i ostatecznie zaniknie. Zamiast tego doprowadziło to do stworzenia bardzo interesującej części japońskiej historii LGBTQ+.

Onnagata: oddani aktorzy czy trzecia płeć?

Ponieważ kobietom zabroniono występować w kabuki, role kobiece musieli grać mężczyźni. Z czasem wyłoniła się cała wyspecjalizowana kategoria aktorów: onnagata, mężczyźni, którzy grali kobiety na scenie. A później także poza sceną. Około XVIII wieku, kiedy kabuki osiągnęło szczyt, najbardziej szanowanymi onnagata byli ci, którzy żyli, grali i ubierali się jak kobiety, nawet gdy nie występowali. Ci, którzy pozwalali się pokazywać na zewnątrz w męskich ubraniach lub, nie daj Boże, z żoną i rodziną, zostali całkowicie zniszczeni w prasie przez krytyków teatralnych.

Rządowy zakaz występów kobiet w kabuki został zniesiony pod koniec XIX wieku, ale kobiety nigdy nie wróciły na scenę. Podawano wiele wymówek, aby zachować onnagata, na przykład, że kobiety rzekomo nie miały siły fizycznej, aby unieść ciężkie peruki i kostiumy kabuki, lub że kobiety nie myślały o byciu kobietami. Z drugiej strony, onnagata, jak powiedzieliby konserwatyści kabuki, nieustannie analizowała, co znaczy być kobietą. Uważali, że ich zewnętrzna perspektywa ułatwiała uchwycenie prawdziwej istoty kobiecości. Zignorujmy fakt, że zgodnie z tą samą logiką role męskie powinny być wykonywane przez kobiety.

Jak brak kobiet w teatrze Kabuki pomógł stworzyć współczesny wizerunek wojowników ninja

Szogunat nie tylko zakazał kobietom wstępu na scenę, ale także zabronił młodym mężczyznom wykonywania kabuki. Wszystkie role kobiece, nawet te 16-letnich dziewcząt doświadczających miłości po raz pierwszy, musiały być grane przez mężczyzn w średnim wieku. Wymagało to więcej makijażu, lepszych peruk i bardziej wyszukanych kostiumów, aby sprzedać iluzję.

Wszystkie te dodatkowe rekwizyty wymagały pomocy „kuroko” lub „kurogo”, co oznaczało czarne ubranie. Byli to pracownicy sceny, którzy obsługiwali rekwizyty i pomagali przy zmianach kostiumów itd. Byli ubrani na czarno od stóp do głów, aby zasygnalizować publiczności, że „naprawdę” ich tam nie ma i że należy ich zignorować.

Z czasem niektóre sztuki kabuki zaczęły używać kuroko jako aktorów do odgrywania ról ninja, a ich ustalona „niewidzialność” była świetnym sposobem na symboliczne pokazanie, że ich postacie były tak skryte, że inni ludzie nie mogli ich zobaczyć. Niektórzy naukowcy uważają, że to właśnie stworzyło współczesny obraz popkultury ninja jako zabójców ubranych na czarno. W rzeczywistości jednak ninja byli przede wszystkim szpiegami, którzy nosili zwykłe ubrania, aby nie zwracać na siebie uwagi.

Czy przyszłość teatru kabuki jest kobieca?

Obecnie istnieją kobiety-performerki kabuki, ale stanowią one niewielką mniejszość. Nikt nie może ich powstrzymać ani zdyskredytować, że nie są prawdziwymi kabuki. Nie ma ani jednej agencji rządowej, gildii ani niczego, co decydowałoby, co tak naprawdę oznacza „kabuki”. To prawda, że ​​ta forma sztuki podąża za wieloma tradycjami, ale, jak ustaliliśmy, kobiety są bardzo ważną częścią tych tradycji. Więc może pewnego dnia kobiety powrócą w większej liczbie do tego, co pomogły stworzyć. To byłoby sprawiedliwe.