Inne kroniki
Istnieją też kroniki, które nie mieszczą się ogólnej kategoryzacji. Pawtugi Yazawin opisuje historię Portugalczyków w Birmie, a zwłaszcza ich rządy w Thanlyin w latach 1599–1613. Dawei Yazawin i Myeik Yazawin są kronikami miast Tawè i Myeik, spisanymi po podbiciu w 1765 roku przez Birmańczyków Taninthayi.
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis...>
Pawtugi Yazawin
Kronika Portugalczyków ok. połowy XVII w. Portugalski jeniec Opisuje dzieje Portugalczyków w Birmie i ich rządów w Thanlyin.
Dawei Yazawin
Kronika Tawè 1795.
Myeik Yazawin
Kronika Myeik 1795? Przetłumaczona na język angielski przez J.S. Furnivalla
Źródła dodatkowe
Kroniki poetyckie
Kroniki tworzone były również w formie utworów poetyckich, przede wszystkim jako eigyin lub mawgun, rzadziej jako yazawin thanbauk. Eigyin to rozbudowane kołysanki śpiewane młodym książętom i księżniczkom, tworzone w celu uczenia królewskich dzieci ich genealogii oraz czynów ich przodków. Ponieważ starożytność genealogii królewskiego rodu miała wielkie znaczenie, poeci dokładali wszelkich starań by prześledzić jego korzenie tak głęboko, jak to tylko mogli, czerpiąc przy tym obficie z własnej wyobraźni. Najstarszy znany eigyin (Mauktaw Eigyin bardziej znany jako Rakhine Minthami Eigyin) powstał w roku 1455 i jest także najstarszym istniejącym przykładem poezji birmańskiej spisanej na liściach palmowych. Dzisiaj znanych jest ponad 40 królewskich eigyin.
Mawgun to poematy panegiryczne tworzone zasadniczo w celu upamiętnienia doniosłych wydarzeń. Zakres tematów był więc szeroki: od przybycia na dwór białego słonia do podboju Syjamu i od ukończenia budowy kanału do eseju dotyczącego kosmologii. Zadaniem twórców tej formy poezji była gloryfikacja określonego zdarzenia pełnym ozdobników wierszem. Do dziś dotrwało ponad 60 mawgun. Najstarszy z nich powstał w roku 1472. Zarówno eigyin, jak i mawgun zapisywane były czterosylabowymi wersami, choć w różnych stylach. Do dzisiejszych czasów dotrwało też kilka pochodzących z XVIII i XIX wieku yazawin thanbauk, czyli epigramów bądź chronostychów historycznych. Bardzo długie nieraz thanbauks wyliczają połączone w pary daty roczne ważnych wydarzeń historycznych.
Przepojone poetycką wyobraźnią i wykazujące skłonność do nadmiernego gloryfikowania, eigyin, mawgun i thanbauk mają dużą wartość literacką, ale niewielką historyczną. Poniżej przedstawiono niektóre z lepiej znanych kronik poetyckich:
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis ...>
Rakhine Minthami Eigyin 1455 Adu Min Nyo
Najstarszy zachowany arakański utwór literacki oraz najwcześniejszy przykład birmańskiej poezji w postaci rękopisu na liściach palmowych; opowiada o księżniczce Saw Shwe Kra, ulubionej córce króla Ba Saw Pru.
Pyay Zon Mawgun 1472 Shin Htwe Nyo
Najstarszy mawgun; ułożony przez oficera armii i opowiadający o stłumieniu rebelii w Pyain.
Thakin Htwe Eigyin 1476 Shin Thuye
Najstarszy eigyin pochodzący spoza Arakanu; opowiada o Thakin Htwe, córce Thado Kyaw, księcia Salin.
Shwe Sa-daing Hsindaw 1510 Shin Htwe Nyo
Opowiada o królewskim słoniu należącym do Shwenankyawshina.
Minye Deippa Eigyin 1608 Shin Than Kho
Podstawa dla kroniki Nyaungyan Mintayagyi Ayedawbon.
Yodaya Naing Mawgun 1767 Letwe Nawrahta
Opowiada o oblężeniu Ayutthayi (1766–1767); oryginalny rękopis został odnaleziony w roku 2003.
Dhanyawaddy Naing Mawgun 1785 Letwe Nawrahta
Opisuje podbój Arakanu przez Konbaung.
Minzet Yazawin Thanbauk początek XIX w. Monywe Sayadaw
Opisuje 14 dynastii aż do roku 1782.
Traktaty i precedensy administracyjne
Dworscy uczeni tworzyli także opracowania administracyjne i spisywali precedensy. Dwa najlepiej z nich znane, Zambu Kungya Po Yaza Mu Haung (ဇမ္ဗူကွန်ချ ဖိုးရာဇာ မူဟောင်း) (powstało pod koniec XIV lub na początku XV wieku) i Mani-Yadanabon (မဏိရတနာပုံ) (powstało w roku 1781) są kompilacjami precedensów, ale przedstawiają też zarys historii dynastii poprzedzających epoki, w których zostały napisane. Mani-Yadanabon, na przykład, jest „skarbnicą przykładów historycznych ilustrujących zasady polityczne godne Machiavellego”. Co więcej, wiele z tych opracowań – wyjaśnień dotyczących instytucji, insygniów królewskich, rang i terminów technicznych – pomaga w interpretacji kronik zawierających wiele archaicznych określeń.
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis...>
Zambu Kungya ok. 1410 Wun Zin Min Yaza
Precedensy i rozstrzygnięcia zapadłe podczas panowania Swasawkego, Tarabyi i Minkhaunga I; przetrwała jedynie kopia z roku 1825. Zbiór ten został później włączony do Mani-Yadanabon.
Lawka Byuha Kyan 1755 Inyon Mingyi
Najstarsza istniejąca praca na temat protokołów obowiązujących w birmańskiej rodzinie królewskiej.
Mani-Yadanabon 1781 Shin Sandalinka
Rozszerza zbiór precedensów i rozstrzygnięć z wczesnego okresu królestwa Ava przekazany przez Zambu Kungya o późniejsze rozstrzygnięcia dołączając pracę Binnya Dali (autora Razadarit Ayedawbon).
Wawhara Linathta Dipani 1830 Hlethin Atwinwun
Wyjaśnienie terminów administracyjnych z okresu dynastii Konbaung Dynasty, tytułów królewskich oraz tytułów urzędniczych.
Yazawwada Kyan 1831
Traktat o doradzaniu królom.
Shwebon Nidan 1878 Zeya Thinkhaya
Praca wyjaśniająca znaczenie terminów technicznych odnoszących się do pałacu i królewskiej własności.
Myanmar Min Okchokpon Sa-dan 1931–1933 U Tin z Paganu
Pięciotomowa praca przedstawiająca machinę administracyjną oraz wszystkie rangi urzędnicze poczynając od samego ich szczytu.
Shwenanthon Wawhara Abhidan ? U Tin z Mandalaj
Zawiera cenne informacje na temat instytucji, insygniów i rang królewskiej administracji.
Traktaty i precedensy prawne
Dhammathat (Dhammasattha) to naukowe opracowania prawne wykorzystywane na birmańskich dworach królewskich. Hpyat-hton (wymawiane także jako pyatton) to precedensy prawne z okresu panowania wcześniejszych królów. Najstarszy istniejący dhammathat, Wareru Dhammathat, pochodzi z lat 90. XIII wieku. Początkowo dhammathaty pisane były w języku pali, a dostęp do nich miały jedynie dworska elita i duchowieństwo. W znacznym stopniu opierały się one na koncepcjach indyjskich. Pierwsze opracowanie prawne napisane w rodzimym języku birmańskim powstało w latach 30. XVII wieku; koncepcje indyjskie, na przykład te dotyczące dziedziczenia, zostały w nim zastąpione rozwiązaniami prawnymi obowiązującymi w powszechnym prawie birmańskim. Przeprowadzona w 1899 roku przez historyka U Gaunga analiza wymienia ogółem 36 dhammathatów, które w takiej czy inne formie dotrwały do tamtego czasu.
Poniżej przedstawiono listę bardziej znanych opracowań prawnych i zbiorów precedensów:
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis...>
Alaungsithu Hpyat-hton ok. 1174–1211 Dwór Sithu II
Kompilacja przepisów prawnych wydanych przez króla Sithu I; zredagowana na polecenie jego wnuka, króla Sithu II.
Wareru Dhammathat lata 90. XIII wieku Dwór Wareru
Najstarszy istniejący traktat prawny.
Dhammathat Kyaw 1580 Dwór Bayinnaunga
Uaktualnienie Wareru Dhammathat.
Hanthawaddy Hsinbyumyashin Hpyat-hton 1580 Dwór Bayinnaunga
Przepisy prawne wydane przez króla Bayinnaunga.
Manu Thara Shwe Myin Dhammathat lata 30. XVII wieku Kaingsa Mingyi
Pierwsze opracowanie prawne napisane w języku birmańskim; oparte na wcześniejszych pracach, ale odrzucające wiele koncepcji indyjskich na rzecz rozwiązań prawnych dominujących w ówczesnym powszechnym prawie birmańskim.
Manu Kye Dhammathat 1755 Maha Thiri Ottma Zeya
Kompilacja wcześniejszych kodeksów prawnych; cieszyła się niezwykłą popularnością, gdyż zredagowano ją w rodzimym języku birmańskim, a nie pali.
Manu Wunnana Shwe Myin Dhammathat 1771 Wunna Kyawhtin
Kompilacja wcześniejszych kodeksów prawnych zredagowana w języku birmańskim; w roku 1772 zaktualizowana w języku birmańskim i pali dzięki pomocy mnicha Taungdwin Sayadawa.
Spisy
Sittan, czyli spisy i obmiary podatkowe wykorzystywane były przez królów do określenia swej bazy podatkowej oraz zasobów ludzkich możliwych do wykorzystania w kampaniach wojennych. Spisy gromadziły dane dotyczące liczebności populacji, liczby i opisów wsi, wielkości areału rolnego, towarów i podatków. Od czasów królestwa Paganu królowie nadawali każdemu miastu i wsi odpowiedni stopień, w zależności od tego, w jakiej wysokości podatki mogło odprowadzić i ilu mogło dostarczyć rekrutów. Pierwszy znany sittan przeprowadzony został na podstawie królewskiego dekretu z 12 marca 1359, podczas gdy pierwszy spis ogólnokrajowy odbył się w roku 1638. Następne dwa ogólnokrajowe spisy przeprowadzono w latach 1784 i 180. Spis z roku 1784 wykazał, że populacja królestwa liczyła 1 831 487 osób, nie licząc „dzikich szczepów” i podbitego dopiero co Arakanu.
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis...>
Thalun Min Sittan 1638 Król Thalun
Pierwszy ogólnokrajowy obmiar podatkowy.
Bodawpaya Sittan, część I 1784 Król Bodawpaya
Drugi ogólnokrajowy obmiar podatkowy.
Bodawpaya Sittan, część II 1803 Król Bodawpaya
Trzeci ogólnokrajowy obmiar podatkowy.
Historie religii i obiektów religijnych
Wiele spośród birmańskich pagód i świątyń prowadziło zapisy historyczne – zwykle były to inskrypcje na kamieniach lub dzwonach nazywane thamaing. Dostarczają one cennych informacji historycznych na temat donacji religijnych ze strony rodziny królewskiej i zamożnych darczyńców. Każdy thamaing ma przedstawiać historię fundatora budynku oraz kolejnych jego dobroczyńców. Dokumenty te zawierają także uwagi na temat wydarzeń o charakterze świeckim. Oprócz tego, niektórzy wykształceni mnisi pisali także kroniki obejmujące historię buddyzmu od czasów Buddy, aż do okresu im współczesnego. Dwie najlepiej znane kroniki religijne to:
Nazwa Data powstania Autor Krótki opis...>
Yazawin Kyaw Znakomita Kronika 1502, 1520 Shin Maha Thilawuntha
Opisuje głównie historię religijną. Tylko 1/7 tekstu dotyczy historii Birmy, gdyż zamysłem autora było napisanie jedynie uzupełnienia do oficjalnej kroniki dworu Ava, która jednak nie przetrwała do naszych czasów.
Thathanawin 1861 Pannasami Sasanavamsa (Kronika Religii); napisana przez mnicha, wychowawcę króla Mindona.
Analiza
Ilość
Ogólna obfitość narodowych zapisów historycznych krajów składających się niegdyś na Imperium Birmańskie jest nadzwyczajna. Kontrastuje to ze szczupłością lub wręcz całkowitym brakiem tego rodzaju materiałów w przypadku starożytnych królestw indyjskich. Nie wydaje się, aby kroniki Syjamu redagowane były równie systematycznie i drobiazgowo jak ich odpowiedniki w Birmie, choć przedstawiają one w zarysie najważniejsze wydarzenia.
Ogólna liczba kronik nie będących inskrypcjami jest „umiarkowana” ze względu na ich zniszczenie podczas przetaczających się wielokrotnie przez kraj wojen. Większość istniejących dzisiaj zapisów związanych jest z dynastiami Górnej Birmy, które dzięki skuteczności w zwyciężaniu większości wojen „dysponowały stałymi pałacami oraz zachowywały ciągłość tradycji”. Rzadkość kronik pochodzących z Ramanya (Dolnej Birmy), Arakanu i państw Szanów kontrastuje z długimi historiami tych niegdyś suwerennych państw, tworzących przez całe stulecia samodzielne, ważne systemy polityczne. Nawet kroniki królestw Górnej Birmy ciągle mają wiele luk i brak im dokładności, zwłaszcza w odniesieniu do okresu sprzed powstania królestwa Taungngu (sprzed XVI wieku).
Mimo wszystko, Mjanma posiada największą ilość źródłowego materiału historycznego w całej Azji Południowo-Wschodniej. Historycy z brytyjskiego okresu kolonialnego, którzy jako pierwsi dokonali próby rekonstrukcji historii Birmy metodami „naukowymi”, podjęli nieoceniony wysiłek systematycznego zachowywania istniejących źródeł, i choć na zawarte w kronikach opowieści patrzyli z dużym sceptycyzmem, chwalili jednak względną kompletność istniejących birmańskich zapisów historycznych w porównaniu z resztą Azji Południowo-Wschodniej, a nawet w zestawieniu z państwami Indii. D.G.E. Hall podsumowuje: „Birma nie jest jedynym krajem Azji Południowo-Wschodniej posiadającym duże zbiory niezastąpionych materiałów źródłowych i cennego dziedzictwa przeszłości; ale żaden kraj jej w tym nie przewyższa.”
Zakres
Zakres birmańskich kronik jest raczej wąski. Ich treść krąży zwykle wokół działań króla i jego rodziny, nie przedstawiając w szerszej perspektywie ogólnej sytuacji w królestwie poza pałacem, ani zdarzeń, w których nie uczestniczył osobiście monarcha. Wzmianki o odległych regionach królestw pojawiają się jedynie wtedy, gdy znalazły się one na trasie przejazdów królów albo brały udział w rebeliach bądź kampaniach wojennych. Cennych dodatkowych informacji dostarczają inne zapisy: naukowe opracowania prawne i administracyjne, spisy i kroniki regionalne. Dla przeciwwagi jednak, dokumenty królewskie pozostają na ogół skupione ściśle na sprawach monarchy: „mówią niewiele o ogólnych uwarunkowaniach, a zawarta w nich opowieść nie dotyczy Birmańczyków, a jedynie królewskich dynastii Górnej Birmy.”
Wzajemne wpływy
Najstarsze kroniki, takie jak Yazawin Kyaw i Maha Yazawin naśladowały Mahavamsę. Opowieści o najdawniejszej historii buddyzmu (i jego mitologii) pochodzą wprost z tej cejlońskiej kroniki. Jednak większość tradycji przetrwałych do dzisiaj kronik (zarówno tych pisanych prozą, jak i wierszowanych) oraz ich „wyrafinowanie w posługiwaniu się i manipulowaniu rozszerzonym słownikiem języka birmańskiego i jego gramatyką” są dziedzictwem okresu królestwa Ava.
Z birmańskich kronik korzystali tajscy historycy starający się zrekonstruować historię Tajów sprzed roku 1767, gdyż oryginalne kroniki syjamskie uległy zniszczeniu po zdobyciu Ayutthayi przez armię birmańską. W szczególności, z birmańskich kronik zaczerpnięto chronologię tajskiej historii sprzed tej daty. (Zrekonstruowane wcześniej daty zawarte w XIX-wiecznych syjamskich kronikach przesunięte były o prawie dwie dekady, zanim historycy zdali sobie z tego sprawę około roku 1914.).
Zgodność z faktami i dokładność
Nie jest możliwe ich badanie, zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzimymi zapisami historycznymi, bez nabrania do nich wielkiego szacunku. Żaden inny kraj Indochin nie może poszczycić się tak imponującą ciągłością. Olbrzymi zbiór w zasadzie dokładnych dat sięgających wstecz na nie mniej niż dziewięć stuleci oraz nawet jeszcze starsze legendy mają w sobie pierwiastek prawdy.
Kroniki można podzielić na dwa rodzaje: starsze, będące legendami opowiadającymi o mitycznych początkach oraz nowsze, relacjonujące fakty historyczne. Zawarte w kronikach opowieści początkowo są starymi mitami założycielskimi, by ostatecznie stopniowo przejść od mitów do historii zasadniczo zgodnej z faktami. Historycy traktują okres Imperium Paganu (1044–1287) jako cezurę oddzielającą przekazy mityczne od relacji historycznych. Kroniki z okresu Paganu ciągle jeszcze zawierają wiele legend – według Harveya, „połowa ich treści podanej jako relacja historyczna aż do XIII wieku, to prawdopodobnie folklor” – jednak biorący swój początek w tym właśnie okresie „potop” inskrypcji zapewnia mnóstwo informacji pozwalających sprawdzić prawdziwość tych opowieści. Nawet późniejsze fragmenty kronik, których zgodność w znacznej mierze z faktami wykazano, nie były pisane z czysto świeckiej perspektywy historycznej, ale ich celem było raczej osiągnięcie także tego, co Aung-Thwin nazywa „legitymizacją zgodnie z kryteriami religijnymi” monarchii birmańskiej.
Najwcześniejsza historia (przed XI wiekiem)
Rekonstrukcja tego okresu najwcześniejszej historii Birmy jest w toku, a poglądy nauki na tę kwestię ciągle ewoluują. Europejscy historycy okresu kolonialnego widzieli w opowieściach kronik przede wszystkim „legendy” oraz „bajki”, i stanowczo odrzucali zawarty w nich opis wczesnej historii Birmy jako „kopie indyjskich legend zaczerpniętych z sanskryckich i palijskich oryginałów”. Poważnie wątpili oni w starożytność tradycji kronik i odrzucali możliwość, aby jakakolwiek forma cywilizacji mogła istnieć w Birmie dużo wcześniej niż 500 rok po Chrystusie. Ocena ta dominowała wśród poglądów głównego nurtu nauki przynajmniej do lat 60. XX wieku. Niektórzy historycy sprzeciwiali się stanowczo takiemu ujmowaniu sprawy, ale powszechna rewizja poglądów musiała poczekać aż do czasu pojawienia się większej ilości danych z wykopalisk archeologicznych.
Współczesna nauka, opierając się na najnowszych badaniach, prezentuje o wiele bardziej zniuansowane poglądy. Badania te wykazały, że gdy odrzeć kroniki z elementów legendarnych, które postrzegane są obecnie jako alegorie, zawarte w nich opowieści są w dużym stopniu zgodne z udowodnionymi faktami. Wyniki badań archeologicznych potwierdzają, że wiele miejscowości wspominanych w królewskich zapisach historycznych było rzeczywiście zamieszkanych nieprzerwanie od co najmniej 3500 lat. Przykładem może być Tagaung, gdzie wedle kronik zlokalizowane było pierwsze birmańskie królestwo i gdzie najnowsze badania potwierdzają istnienie obydwu epok Tagaung (od ok. IX wieku przed Chr. do I wieku po Chr.), o których piszą autorzy kronik. Z drugiej strony, wyniki tych badań wskazują także, że wiele spośród wczesnych „królestw” (Tagaung, Śrikszetra i Pagan) przez długi czas współistniało obok siebie, a nie następowało po sobie kolejno, jak o tym piszą kroniki. Zawarte w kronikach opowieści dotyczące czasów sprzed XI wieku są zapisem pamięci społecznej w okresie ich powstawania.
Po erze Paganu
Królewskie zapisy historyczne stają się w coraz większym stopniu zgodne z faktami, a „po XI wieku chronologia birmańskich kronik jest już wiarygodna”. Jednym z głównych powodów takiego stanu rzeczy jest to, że birmańscy kronikarze mieli możliwość odczytywania powstałych we wcześniejszych epokach inskrypcji. Nie było to możliwe w przypadku Czampy, Kambodży i Syjamu, gdzie „w toku dziejów zapisy uległy tak głębokim zmianom, że redaktorzy późniejszych kronik nie byli w stanie odczytać starszych inskrypcji”. Podobnie, przeprowadzona w 1986 roku przez Libermana analiza Maha Yazawin wykazała, że większość opisów zdarzeń z XVI wieku, których świadkami było także wielu Europejczyków, zgodna jest z faktami. Oczywiście, zawarte w kronikach relacje pochodzące z okresu po upadku Paganu nie są pozbawione mankamentów. Według Harveya, „kroniki obfitują w anachronizmy oraz powracające regularnie stereotypowe motywy”; kronikarze uważali, że „ogólne warunki panujące w dawniejszych czasach były takie same, jak za ich życia, w XVIII wieku”. Co więcej, podawana w kronikach liczebność oddziałów wojskowych podczas różnych kampanii wojennych jest o co najmniej rząd wielkości większa od możliwych liczb biorąc pod uwagę rozmiary populacji oraz istniejące w tej epoce metody transportu.
Aktualny stan kronik
Choć Mjanma dysponuje duża ilością źródeł historycznych, wiele spośród tych zapisów nie było właściwie zadbanych ani wykorzystanych do badań. Biblioteka Narodowa Mjanmy posiada w swych zbiorach 10 000 wiązek rękopisów sporządzonych na liściach palmowych, zebranych w klasztorach i dzięki prywatnym darowiznom. O wiele więcej takich wiązek pozostaje rozproszonych w klasztorach rozrzuconych po całym kraju i butwieje pozostając bez właściwej opieki, będąc też wystawionymi na łup bezwzględnych łowców zabytków. Nie ziściły się jak dotąd wysiłki zmierzające do digitalizacji rękopisów. Niewiele z nich stało się przedmiotem systematycznych badań od kiedy w 1980 roku działalności zaprzestało Towarzystwo Badawcze Birmy. W latach 1910–1980 Towarzystwo to opublikowało w czasopiśmie Journal of the Burma Research Society (JBRS) ponad 1300 artykułów w 59 woluminach.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz