Erya

Erya (chiń. upr. 尔雅; chiń. trad. 爾雅;) – starożytne chińskie dzieło leksykograficzne określane jako słownik, leksykon, lub prototypowa encyklopedia, obejmująca także nauki przyrodnicze, skompilowana za czasów dynastii Han lub nieco wcześniejszych. 

Tradycyjnie, od III w. n.e. autorstwo przypisywano księciu Zhou (bratu założyciela dynastii Zhou), co jest niemożliwe, ponieważ dzieło zawiera wiele cytatów z czasów późnego okresu Zhou. Księgę  datuje na III w. p.n.e.; takie datowanie potwierdzone jest (badaniami tekstowymi) dla pierwszej części księgi. Prawdopodobnie wczesne wersje powstały na przełomie dynastii Zhou i dynastii Qin, a ostateczna kompilacja - za czasów wczesnej dynastii Han. Ze względu na obecność lokalnych i nacechowanych ideologicznie terminów można wnioskować, że pierwotny autor był konfucjańskim uczonym ze środkowych Chin, prawdopodobnie z państwa Qi lub Lu. Jest prawdopodobne, że celowo zataił swe imię, by w burzliwych czasach uniknąć prześladowań, których kulminacją było palenie ksiąg i grzebanie uczonych. Najstarsza znana wzmianka o tym słowniku pochodzi Księgi Hanów. Współczesne wydania bazują na drukowanych wersjach z czasów dynastii Song i dynastii Yuan.

Już za czasów dynastii Han dzieło należało do podstawowego kanonu ksiąg studiowanych w państwowych akademiach konfucjańskich. Zaliczano je podówczas nie do ksiąg leksykograficznych, lecz opisujących nabożność synowską. Współcześnie, aczkolwiek księga należy do Trzynastoksięgu konfucjańskiego, ze względu na swój archaiczny charakter jest rzadko czytane (jest to niemal niemożliwe bez komentarzy) i ma wartość głównie ze względu na zawarte w niej wyjaśnienia dla innych tekstów.

Erya jako słownik koncentruje się na semantycznym objaśnieniu znaczeń znaków i wyrażeń; nie zajmuje się wymową, odmianami dialektycznymi itp. Zapoczątkował w ten sposób jedną z czterech rodzin chińskich słowników i leksykonów: słowniki znaków (pozostałe to słowniki dialektów, egzegetyczne i tzw. wyrazów funkcyjnych).

Erya zawiera 2091 haseł i opisuje znaczenia 4300 znaków, w tym 623 najczęściej używanych. Hasła uszeregowane są w 19 rozdziałach, tematycznie według ówczesnej wiedzy (czyli np. ofiary składane Niebiosom przez króla opisane są w dziale o astronomii), a wyboru dokonano z pomocą częstotliwości ich użycia. Definicje ilustrowane są cytatami z ksiąg starożytnych.

Każdy z rozdziałów zaczyna się od słowa 釋 shi – objaśniać. Pierwsze trzy rozdziały mają charakter bardziej słownikowy, odnoszą się głównie do pojęć abstrakcyjnych (być może skompilowano je z komentarzy objaśniających użycie znaków w Księdze Pieśni i Księdze Dokumentów), pozostałe – bardziej encyklopedyczny, systematyzując obszerną wiedzę o świecie. W szczególności wszystkie hasła w pierwszych trzech rozdziałach pochodzą z Księgi Pieśni.

Spis Eryi wygląda następująco:

[Rozdział], [Tytuł oryginalny], [Transkrypcja], [Tłumaczenie], [Zawartość]
1 釋詁 Shigu Objaśnienie starych [słów] czasowniki, słowa używane jako okoliczniki, partykuły
2 釋言 Shiyan Objaśnienie słów czasowniki
3 釋訓 Shixun Objaśnienie określeń przymiotniki, przysłówki
4 釋親 Shiqin Objaśnienie krewnych terminy pokrewieństwa
5 釋宮 Shigong Objaśnienie mieszkań architektura
6 釋器 Shiqi Objaśnienie narzędzi narzędzia, broń, ubiory i ich użycie
7 釋樂 Shiyue Objaśnienie muzyki muzyka, instrumenty muzyczne
8 釋天 Shitian Objaśnienie niebios astronomia, meteorologia, kalendarz
9 釋地 Shidi Objaśnienie ziemi geografia, geologia
10 釋丘 Shiqiu Objaśnienie wzgórz wzgórza
11 釋山 Shishan Objaśnienie gór góry, zwłaszcza sławne
12 釋水 Shishui Objaśnienie rzek rzeki, wyspy, łodzie
13 釋草 Shicao Objaśnienie roślin trawy, zboża, warzywa
14 釋木 Shimu Objaśnienie drzew drzewa, krzaki
15 釋蟲 Shichong Objaśnienie owadów owady, pająki, gady
16 釋魚 Shiyu Objaśnienie ryb ryby, skorupiaki, gady
17 釋鳥 Shiniao Objaśnienie ptaków dzikie ptaki
18 釋獸 Shishou Objaśnienie zwierząt dzikie i legendarne zwierzęta
19 釋畜 Shichu Objaśnienie zwierząt domowych zwierzęta udomowione, drób