Królewskie kroniki Birmy (မြန်မာ ရာဇဝင် ကျမ်းများ) to szczegółowe, ciągłe zapisy wydarzeń zachodzących w monarchiach birmańskich uporządkowane chronologicznie.
Kroniki zapisywane były na rozmaitych materiałach, takich jak papier parabaik, liście palmowe i kamień, oraz z użyciem różnych stylów literackich – prozy, poezji i chronostychów. Określenie kroniki odnosi się najczęściej do napisanych prozą rękopisów sporządzonych na liściach palmowych. Inne zapisy sporządzane na dworach królewskich to naukowe opracowania i precedensy administracyjne i prawne oraz spisy.
Tradycja sporządzania kronik podtrzymywana była we wszystkich czterech ośrodkach politycznych kraju: Górnej Birmie, Dolnej Birmie, Arakanie i Państwach Szanów. Większość kronik nie przetrwała licznych wojen, jakie miały miejsce w historii Birmy, nie oparły się też one skutkom upływu czasu. Najbardziej kompletnymi z istniejących do dzisiaj kronik są te związane z dynastiami Górnej Birmy, przy czym najstarsza z nich pochodzi z lat 80. XIII wieku, a najstarsza z oficjalnych kronik narodowych – z lat 20. XVIII wieku.
Treść kronik dotyczy głównie monarchów, dostarczają one natomiast niewielu informacji na temat ogólnej sytuacji w królestwach. Nie były też pisane z perspektywy wyłącznie historii świeckiej, ale czasem służyły raczej dostarczaniu monarchii „legitymizacji zgodnie z kryteriami religijnymi”. Niemniej jednak, zawarty w kronikach „wielki zbiór w zasadzie dokładnych dat” sięga przynajmniej do XI wieku. Najnowsze badania wykazują, że nawet zdominowane przez legendy opowieści pochodzące sprzed XI wieku stanowią zasadniczo dokładny zapis „pamięci społecznej” sięgającej ponad trzy tysiąclecia wstecz.
Ze wszystkich państw Azji Południowo-Wschodniej to Mjanma dysponuje najbogatszym historycznym materiałem źródłowym, a kroniki birmańskie są najbardziej szczegółowymi zapisami historycznymi w regionie. Jednak większość z przetrwałych do dzisiaj birmańskich zapisów nie była objęta właściwą opieką, a wiele spośród mniej znanych kronik wymaga jeszcze przeprowadzenia systematycznych badań.
Ogólny zarys
Birmańskie kroniki królewskie są „szczegółowymi i ciągłymi rejestrami wydarzeń uporządkowanymi chronologicznie”, odnoszącymi się „głównie do birmańskich królów”. Same w sobie, kroniki oferują niewiele, o ile w ogóle, komentarzy na temat sytuacji panującej w królestwie oraz dotyczących osób przebywających w stolicy lub poza nią, jeśli w opisywanych wydarzeniach nie uczestniczył sam król. Aby mieć wyobrażenie o życiu poza pałacem trzeba sięgać po takie sporządzane na dworach królewskich zapisy, jak traktaty i precedensy prawne (dhammasattha) oraz spisy (sittan), a także kroniki dworów regionalnych oraz historie świątyń (thamaing).
Zapisy dotyczące królów sporządzano na różnych materiałach i sięgając po różne gatunki literackie. Mogły być one inskrypcjami na kamieniu i dzwonach lub częściej, zapisywane były na liściach palmowych albo na specjalnych grubych arkuszach papieru nazywanych parabaikami. Przy ich pisaniu wykorzystywano też różne gatunki literackie: prozę (yazawin i ayedawbon), poezję (eigyin i mawgun), a także chronogramy (yazawin thanbauk).
Najczęściej mianem kronik określa się utwory napisane prozą. Ogólnie rzecz biorąc, Yazawin (kronika królów z pali raja-vamsa) są zapisami wydarzeń w porządku chronologicznym zgodnym z datami panowania władców z podziałem na dynastie, podczas gdy ayedawbon (wspomnienia królewskich zmagań) są bardziej szczegółowymi opisami działań słynniejszych władców. Definicje te są luźnymi uogólnieniami: niektóre ayedawbon są pełnowymiarowymi kronikami kilku królów (np. Razadarit Ayedawbon) lub nawet dynastii (np. Dhanyawaddy Ayedawbon), podczas gdy część yazawin, takich jak Zatadawbon Yazawin i Yazawin Kyaw, obejmuje mniejszą liczbę królów.
Inskrypcje
Inskrypcje, z których większość wykonano na polecenie królów, rodzin królewskich, wysokich urzędników dworskich i zamożnych rodzin, są najdawniejszymi zapisami dotyczącymi królów, jakie przetrwały do dzisiaj. Większość z nich jest dedykacjami religijnymi i zawiera wartościowy materiał historyczny; w istocie, stanowią one podstawową formę istniejących dziś zapisów historycznych dotyczących okresu przed XVI wieku po Chr.
Inskrypcja Myazedi
w języku birmańskim
w języku mon
w języku pyu
w języku pali
Inskrypcje uważane są za najdokładniejsze ze wszystkich birmańskich źródeł historiograficznych, gdyż są w porównaniu z innymi mniej podatne na błędy przy kopiowaniu ze względu na swą długowieczność. Typowa inskrypcja wyryta w kamieniu trwa przez wiele wieków podczas gdy przeciętna trwałość zapisu sporządzonego na liściu palmowym wynosi jedynie 100 do 150 lat. Chociaż także część inskrypcji była wykuwana w kamieniu ponownie i dostrzeżono pewne błędy (głównie ortograficzne) popełnione podczas ich kopiowania, liczba tych błędów jest znacznie mniejsza niż w przypadku zapisów na liściach palmowych, z których liczne były wraz z upływem czasu kopiowane wielokrotnie. Najstarsze z istniejących do dziś w Birmie inskrypcji datowane są na II oraz III wiek przed Chr. i pochodzą z miast-państw Pyu. Inskrypcje były ciągle jeszcze „rzadkie w okresie od V do X wieku, ale począwszy od XI wieku następuje prawdziwy ich potop”. Najstarsza oryginalna inskrypcja sporządzona w języku birmańskim pochodzi z roku 1035 po Chr.; zachowała się też XVIII-wieczna kopia inskrypcji z roku 984 po Chr.
Inskrypcje wykazały swoją nieocenioną wartość, jako podstawa dla weryfikacji wydarzeń zawartych w napisanych przed wieloma stuleciami kronikach. Inskrypcja Myazedi (1112) na przykład, potwierdziła podawane przez Zatadawbon Yazawin daty związane z panowaniem królów ery Paganu począwszy od Anawrahty aż do Kyanzitthy, wykazując jednocześnie fałszywość odpowiednich dat zawartych w Hmannan Yazawin. (Wykonana w czterech językach inskrypcja Myazedi jest birmańskim odpowiednikiem kamienia z Rosetty, który umożliwił ponowne odczytanie pisma pyu.) Podobnie, wykonana na polecenie króla Bayinnaunga inskrypcja na dzwonie Pagody Shwezigon (1557) podaje dokładne daty 17 kluczowych wydarzeń jakie miały miejsce w ciągu sześciu lat z czasu jego panowania, umożliwiając współczesnym historykom weryfikację kronik. Nie wszystkie jednak inskrypcje są wiarygodnym zapisem zdarzeń o charakterze świeckim. Słynne inskrypcje Kalyani (1479) na przykład, są próbą legitymizacji monarchii Hanthawaddy na gruncie religijnym.
Mjanma posiada największy zbiór historycznych inskrypcji wyrytych w kamieniu, jak też najbardziej kompletne kroniki spośród wszystkich krajów Azji Południowo-Wschodniej. Pierwsza systematyczny wysiłek zmierzający do zachowania inskrypcji został podjęty przez króla Bodawpayę, który 23 lipca 1783 r. wydał polecenie skontrolowania poprawności dat zawartych w istniejących kronikach na podstawie źródeł epigraficznych. W ciągu roku skopiowano (wyryto ponownie) ponad 600 inskrypcji z terenu całego kraju, a kopie zgromadzono w stolicy – Amarapurze. W brytyjskim okresie kolonialnym europejscy uczeni znacznie poszerzyli zakres działań, czego owocem było wydanie w 1921 r. przez Charlesa Duroselle’a Epigraphia Birmanica – listy około 1500 inskrypcji w oryginalnym ich zapisie wraz z dużymi fotografiami każdej z nich. Najpełniejszy zbiór inskrypcji, zatytułowany She-haung Myanma Kyauksa Mya (ရှေးဟောင်း မြန်မာ ကျောက်စာများ; Starożytne Inskrypcje Mjanmy), został wydany w latach 1972–1987 w pięciu tomach przez Wydział Archeologii Uniwersytetu w Rangunie. Poza ponad 500 inskrypcjami pochodzącymi z okresu Paganu, większość pozostałych inskrypcji wyrytych w kamieniu nie była nigdy obiektem systematycznych badań.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz