Plemię Dukha

W Dukha, regionie w północnej Mongolii żyje plemię, które do dziś zachowało magiczną więź ze zwierzętami. Ich ekosystem stanowi jedność, przenika się tak samo jak tysiące lat temu. W tym trudnym, zimnym i górzystym terenie, na którym żyją, wykorzystują w codziennej walce o byt oswojone renifery, wilki oraz orły, które pomagają im w polowaniach.

Dukha, Dukhans lub Duhalar (mongolski: Цаатан, Tsaatan, духа́, Dukha) to mała turecka społeczność półkoczowniczych pasterzy reniferów, żyjących w części prowincji Chubsugolu w Mongolii zwanej Tsagaannuur. Dukha dzielą się na dwie grupy: tych z północno-wschodniej Tuwy i tych z południowo-wschodniej Tuwy. Są jedynymi pasterzami reniferów w Mongolii i uważa się ich za jednych z pierwszych, krórzy udomowili te zwierzęta.

Język dukhan (SIL International odrzucił kod dkh) jest zagrożoną odmianą języka tureckiego, którą posługuje się około pięćset osób w powiecie Tsagaan-Nuur w regionie Khövsgöl w północnej Mongolii. Język dukhan należy do podgrupy tajgowej języka sajańsko-tureckiego (Tuvan, Tofa). 

Obecnie wielu dukhanów biegle włada zarówno językiem dukhan, jak i mongolskim. Wielu młodych ludzi kształci się w Mongolii i w rezultacie dobrze zna mongolski.

Tuwińczycy pochodzą od klanu Kazylganów, który żył na terenie dzisiejszej Tuwy od VII do III wieku p.n.e. Następnie w II wieku p.n.e. zastąpiły ich pasterskie plemiona Hunów, które nadal zaludniały ten region do I wieku n.e. Uważa się, że plemiona te mówiły językami ketyckimi i samojedzkimi. 

Od 551 do 744 r. n.e. plemiona tureckie, które pojawiły się pod panowaniem tureckim, zaczęły się mieszać z tubylcami. Ponadto lud Dubo osiedlił się w regionie Sajan Wschodni w VII wieku. Następnie Ujgurowie przejęli imperium tureckie i stali się przodkami czterech współczesnych grup etnicznych Tuwińców, jedną z nich jest lud Dukha. 

Pierwotnie zza granicy, w dzisiejszej Tuwie, w Republice Rosyjskiej, Dukha osiedlili się w północnej Mongolii. Tuwa uzyskała niepodległość w 1921 r., kiedy Mongolia uzyskała niepodległość od Chin. Hodowcy reniferów mogli swobodnie przekraczać granicę między Tuwą a Mongolią do 1944 r., kiedy Tuwa została przyłączona do Związku Radzieckiego, a granica została zamknięta. Wielu Dukha, którzy osiedlili się w Mongolii z obawy przed radziecką kolektywizacją ich reniferów, niedoborami żywności podczas II wojny światowej i stosunkami międzyplemiennymi, zostało w rezultacie rozdzielonych ze swoimi rodzinami w Tuwie. Pod wpływem radzieckiego mongolskiego socjalizmu, styl życia Dukhanów znacznie ucierpiał, szczególnie hodowla reniferów, która została skolektywizowana i zarządzana przez państwo. Język tuwiński zaczął być również zastępowany mongolskim. W 1956 r. rząd ostatecznie nadał Dukham obywatelstwo mongolskie i przesiedlił ich nad jezioro Tsagaan Nuur nad rzeką Shishigt. Rewolucja gospodarcza lat 90., która oznaczała przejście od socjalizmu do prywatyzacji, spowodowała, że ​​wielu Dukha powróciło do hodowli reniferów po latach podejmowania pracy w miastach. Brak rządowych dotacji na hodowlę doprowadził do trudności w utrzymaniu stad, ale pojawienie się turystyki w połowie lat 90. zaczęło wspierać pasterzy finansowo. 

Dukha zaczęli wyróżniać się jako pasterze reniferów około 1935 roku, kiedy mongolskie słowo „tsaatan” pojawiło się po raz pierwszy w gazecie Ünen i zaczęło zastępować takie określenia jak soyot uriankhai, taigyn irged (po angielsku: „obywatele tajgi”) i oin irged (po angielsku: „obywatele lasu”). Wybrana przez Dukha nazwa dla siebie pozostaje jednak niepewna.

Relacje klanowe

Ludzie Dukha często żenią się z osobami z innych grup etnicznych w regionie, takich jak Bargash, Soyan lub Orat. Te klany nazywane są jono, a każdy z nich ma w sobie podklany. Relacje międzyklanowe mają na celu wyłącznie egzogamię. 

Sam klan Dukha składa się z grup rezydencyjnych, w których rodziny mieszkają blisko siebie w namiotach. Może to obejmować rodziców, dzieci, dalszą rodzinę i przyjaciół. Grupa rezydencyjna składająca się z wielu rodzin nazywana jest olal-lal w języku tuva. Każda z nich ma przedstawiciela, za którego pośrednictwem określana jest grupa. 

Wykorzystanie i zarządzanie reniferami

Poczucie wspólnoty Dukha opiera się na reniferach. Renifery i Dukha są od siebie zależne. Niektórzy Dukha twierdzą, że jeśli znikną renifery, zniknie również ich kultura. Renifery są udomowione i należą do gospodarstwa domowego. Pod wieloma względami są traktowane jak członkowie rodziny i okazuje się im szacunek. Obowiązki i działania społeczności koncentrują się na opiece i karmieniu reniferów. Społeczności Dukha w tajdze to zazwyczaj grupa namiotów składająca się z dwóch do siedmiu gospodarstw domowych, które przemieszczają obóz, aby znaleźć optymalne warunki do wypasu reniferów. Zadania związane z pasterstwem są dzielone między obóz, a dzieci w młodym wieku uczą się dbać o renifery i dbać o ich bezpieczeństwo. Dziewczęta i młodsze kobiety doją i robią jogurt, ser i herbatę mleczną. Młodzi mężczyźni, kobiety i starsi pomagają w pasterstwie. Kilku mężczyzn zostaje z reniferami w miesiącach zimowych, mieszkając na świeżym powietrzu ze swoimi stadami, aby chronić je przed wilkami i innymi drapieżnikami. Mężczyźni zajmują się również wytwarzaniem i naprawą narzędzi myśliwskich oraz siodeł i wozów dla reniferów. Ponieważ rzadko zabijają renifery, uzupełniają swoją dietę produktami z mleka renifera, polując na dzikie zwierzęta w lesie. 

Dukha hodują renifery głównie dla mleka. Mleko reniferowe, jogurt reniferowy i ser reniferowy są podstawą diety Dukha. Renifery zapewniają również transport. Ponieważ obszar tajgi jest zazwyczaj pagórkowaty i pokryty lasem, renifery nie są wykorzystywane do ciągnięcia sań, ale do jazdy konnej i jako zwierzęta juczne. Zabierają Dukha na codzienny wypas, polowanie, zbieranie drewna na opał, sezonowe migracje, odwiedzanie krewnych i przyjaciół oraz podróże na sumę na zakupy i handel. 1,5-metrowy cienki kij w prawej ręce jest używany jako bat. Jeździec wsiada na pień drzewa i wskakuje na renifera z lewej strony, trzymając kij w lewej ręce, a następnie przenosi kij do prawej ręki, gdy jeździec jest już na koniu. 

Dukha zaczynają szkolić renifery do jazdy konnej, gdy renifery (w tym wieku zwane dongor) mają dwa lata. Dorosłe renifery są zbyt ciężkie dla dongor, więc zazwyczaj zadaniem dzieci jest ich szkolenie. Dzieci często uczą się jeździć na reniferach bez siodeł. Dorośli jeżdżą na hoodai (trzyletnich reniferach) lub starszych. Regularnie jeżdżą na zari (wykastrowanych samcach). Aby wyszkolić renifery jako zwierzęta juczne, nie jest konieczne specjalne szkolenie. Samce renifera zazwyczaj niosą ładunki ważące około 40 kg (88 funtów), podczas gdy samice niosą do 30 kg (66,1387 funtów). Renifery zazwyczaj odbywają wyprawy co 2-10 tygodni dla plemion koczowniczych i znacznie ułatwiają przemierzanie górzystych regionów tajgi. Różne części reniferów są wykorzystywane do wytwarzania niezbędnych przedmiotów; na przykład zimowe płaszcze robione są ze skór renifera, podczas gdy torby, maty podróżne i buty są zrobione ze skóry. Poroża są sprzedawane od dziesięcioleci w celu tworzenia tradycyjnej medycyny chińskiej. Są również używane do rzeźbienia narzędzi i jako materiał na pamiątki. W tym celu poroża są odcinane i zbierane corocznie wczesnym latem. Po unieruchomieniu renifera przez przywiązanie dwóch przednich nóg do jednej tylnej nogi, poroże jest odcinane. Ciężarne samice renifera są wykluczone, ponieważ poroże jest niezbędne do regulacji temperatury ciała. Ponadto praktyka odcinania poroża renifera zaczęła zanikać w ostatnich latach z powodu obaw etycznych. 

W ostatnich latach lud Dukha zmagał się z ogromnymi trudnościami, m.in. ze spadkiem populacji reniferów, problemami gospodarczymi, brakiem dostępu do opieki zdrowotnej i wieloma innymi problemami. 

Zmiana klimatu negatywnie zmieniła tajgę zamieszkiwaną przez plemię Dukha, a skutki, takie jak brak porostów jako źródła pożywienia, doprowadziły do ​​spadku liczebności stad reniferów. Ponadto wybuch brucelozy w 1990 r. zmniejszył populację reniferów, a problemy zdrowotne tej populacji trwają do dziś. W 2010 r. w regionie pozostało około 600 reniferów. Organizacje takie jak Totem Peoples Preservation Project i Mongolian Reindeer Fund podejmują wysiłki wsparcia, aby szkolić pasterzy w populacji Dukha i pomagać im w zachowaniu zdrowia ich reniferów. 

Schronienie

Dukha mieszkają w ortzach, jurtach przypominających tipi Indian Ameryki Północnej. Do budowy dużej jurty można wykorzystać korę brzozową z nawet 32 ​​drzew; do budowy średniej wielkości jurty używa się kory z 23–25 drzew. 

Odzież

Ubiór Dukha charakteryzuje się kapeluszami podobnymi do tych, jakie noszą ludzie Khalkh, oraz szerokimi deelami (tradycyjnymi mongolskimi płaszczami). Noszą mocne, ciepłe buty wykonane ze skór i ścięgien reniferów.

W ciągu roku zabija się tylko kilka reniferów na mięso i skóry.

Migracje sezonowe i grupy mieszkaniowe

Dukha są półkoczowniczy. Przemieszczają się z miejsca na miejsce, nie zakładając stałych osad w ciągu roku. Grupa mieszkalna składająca się z kilku rodzin nazywana jest olal-lal (co w języku tuwa oznacza „oni”). Zazwyczaj odnoszą się do konkretnej grupy, używając imienia przedstawiciela. Rodziny tego samego olal-lal rozbijają namioty blisko siebie (w promieniu kilku kilometrów) i współpracują przy wypasie bydła.

Wiara i religia

Dukha wierzą w szamanizm, tengrizm i animizm. Wszystkie aspekty natury, takie jak ziemia i niebo, a także przodkowie, są czczeni jako potężne siły, które rządzą życiem ludzi. Praktyki szamańskie wśród ludu Dukha różnią się od praktyk innych religii szamańskich w regionie. Uważa się, że kult szamanów wśród ludu Tsaatan reprezentuje najstarszą odmianę szamanizmu praktykowaną przez nomadów tureckich i mongolskich. Nie tylko czczą swojego szamana, którego nazywają „Boo”, ale mają również wiele mistycznych świętych ksiąg i używają wielu różnych traktatów w swoim codziennym życiu, w tym tych dotyczących polowań i przywoływania lub wyganiania deszczu. 

Do innych tradycji zaliczają się ceremonie szamańskie na powitanie nowiu księżyca i specjalne praktyki mające na celu odzyskanie wody z rzeki.

Szamanistyczne wierzenia plemienia Dhuka krążą wokół świętości reniferów. Wierzenia te w większości przypadków zabraniają im zabijania i jedzenia reniferów, ponieważ są one uważane za zwierzęta święte. Zamiast tego polują i jedzą łosie, niedźwiedzie, sobole i dziki, aby uzyskać białko. 

W okresie rządów komunistycznych w Mongolii (1924-1992) szamańskie tradycje religijne ludu Dukha zostały stłumione przez rząd. Szamani zostali aresztowani, a groby ich przodków zniszczone. Po zakończeniu rządów komunistycznych lud Dukha ponownie mógł swobodnie praktykować swoją tradycyjną wiarę.